Bài toán an ninh lương thực và mục tiêu xuất khẩu 7,5 triệu tấn gạo

Theo Tổng cục Thống kê (TCTK), tình hình xuất khẩu gạo trên thế giới liên tục biến chuyển trong thời gian gần đây, nổi bật là việc Nga chính thức rút khỏi thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc qua Biển Đen; Ấn Độ và Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất (UAE) tạm dừng xuất khẩu gạo... Thêm vào đó, hiện tượng El Nino, tình trạng xâm nhập mặn và hạn hán cũng có những diễn biến ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất lúa gạo.

Với Việt Nam, đây là cơ hội rất lớn để đẩy mạnh sản xuất, xuất khẩu gạo, khai thác thị trường truyền thống và mở rộng thị trường tiềm năng. Đây cũng là cơ hội để đẩy giá gạo xuất khẩu của Việt Nam. Tuy nhiên, việc tận dụng thời cơ để gạo Việt Nam vươn lên trong xuất khẩu cũng phải đảm bảo cân đối an ninh lương thực quốc gia.

TCTK cho rằng thời điểm này, Việt Nam đang đứng trước thời cơ vàng để xuất khẩu gạo khi tăng được cả sản lượng lẫn giá xuất khẩu.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, tính chung trong 8 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt hơn 5,8 triệu tấn, thu về hơn 3,1 tỉ USD, tăng 21,4% về lượng và tăng 35,7% về trị giá so với cùng kỳ năm 2022. Đây là mặt hàng ghi nhận tăng trưởng đứng thứ 2 về sản lượng trong 8 tháng đầu năm. Giá trung bình xuất khẩu gạo của nước ta trong 8 tháng qua tăng tăng 11,8% so với cùng kỳ, đạt 544 USD/tấn.

Thủ tướng Chính phủ đã có công điện, chỉ thị về việc bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia và thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu gạo bền vững trong giai đoạn hiện nay nhằm đảm bảo sản xuất trong nước và thúc đẩy xuất khẩu gạo đạt 7,5 triệu tấn trong năm 2023.

Theo TCTK, sản xuất lúa 9 tháng đầu năm 2023 đạt khá do điều kiện thời tiết thuận lợi, tích cực chuyển đổi cơ cấu giống lúa; nâng cao trình độ kỹ thuật canh tác ở các địa phương. Sản lượng lúa 9 tháng ước đạt 32,1 triệu tấn (chiếm khoảng 74,7% tổng sản lượng cả năm), tăng 1,3% so cùng kỳ năm trước, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tăng cường xuất khẩu gạo năm 2023.

Cụ thể, vụ lúa đông xuân 2023 được mùa, được giá, người dân rất phấn khởi. Theo kết quả điều tra, diện tích thu hoạch lúa đông xuân cả nước đạt 2,95 triệu ha, giảm 23,7 nghìn ha so với cùng kỳ năm trước; năng suất thu hoạch đạt 68,4 tạ/ha, tăng 1,3 tạ/ha, sản lượng đạt 20,1 triệu tấn, tăng 213,1 nghìn tấn so với cùng kỳ.

Theo báo cáo sơ bộ từ các địa phương, kết quả sản xuất vụ hè thu năm nay khá hơn so với năm trước. Diện tích gieo trồng lúa hè thu cả nước sơ bộ đạt 1,91 triệu ha, giảm 2,8 nghìn ha so với vụ hè thu năm trước; năng suất đạt 57,6 tạ/ha, tăng 1 tạ/ha; sản lượng đạt hơn 11 triệu tấn, tăng 173 nghìn tấn so với năm trước.

Dự kiến cả năm 2023, sản lượng lúa đạt được từ 43 đến 43,4 triệu tấn, tăng khoản 650 - 700 nghìn tấn so 2022 (vượt 170 nghìn tấn so với kế hoạch của ngành nông nghiệp nông thôn năm 2023).

Theo tính toán của TCTK, từ nay đến cuối năm nếu không có diễn biến bất thường của thời tiết thì sản lượng lúa sẽ bảo đảm kế hoạch đáp ứng đầy đủ nhu cầu lúa gạo trong nước và đáp ứng yêu cầu xuất khẩu.

Theo đó, tổng sản lượng thóc sau khi đã trừ đi sản lượng làm giống cho năm sau, cho chăn nuôi trực tiếp, hao hụt… thì đạt khoảng 24,7 triệu tấn gạo. Trong số đó, sản lượng dành cho tiêu dùng trong nước (gạo, sản phẩm chế biến từ gạo) là khoảng 5,4 triệu tấn; dùng để ăn gần 8,3 triệu tấn; một phần bị hao hụt và dành cho chăn nuôi… Như vậy sẽ còn khoảng 10,1 triệu tấn gạo (tương ứng khoảng 15,5 triệu tấn thóc) dành cho xuất khẩu và dự trữ.

Theo ước tính của TCTK, khả năng sẽ đạt được 7,5 triệu tấn gạo xuất khẩu trong năm 2023 mà vẫn đảm bảo an ninh lương thực trong nước (năm 2022 sản lượng lúa đạt 42,7 triệu tấn; xuất khẩu đạt 7,1 triệu tấn gạo).

TCTK cũng lưu ý, gạo là mặt hàng lương thực tiêu dùng phổ biến, cũng giống như thịt lợn nên cần thận trọng trong việc thu mua theo thời điểm, tránh làm tăng giá. Sản lượng gạo dùng cho xuất khẩu chủ yếu ở vùng ĐBSCL nên cũng cần có kế hoạch phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL.