Cuộc khủng hoảng Ukraine có phải là món quà cho Trung Quốc?

Theo chuyên gia Minxin Pei, giáo sư về quan hệ quốc tế, chính phủ của Đại học Claremont McKenna (Mỹ), mối đe dọa chiến tranh của Nga đã khiến Mỹ mất tập trung, buộc chính quyền Biden phải dành nguồn lực đáng kể nhằm đối đầu Tổng thống Vladimir Putin.

Căng thẳng với phương Tây cũng đã đẩy Nga xích lại gần Trung Quốc. Tuyên bố chung được đưa ra bởi Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh vào ngày 4.2 vừa qua khiến nhiều người cho rằng mối quan hệ Trung - Nga đã bước sang giai đoạn liên kết chiến lược mới.

Nếu Nga xâm lược Ukraine và gây ra một cuộc xung đột kéo dài ở Đông Âu, Trung Quốc sẽ được nhiều lợi ích địa chính trị hơn nữa. Mỹ sẽ buộc phải tập trung sức lực vào một cuộc khủng hoảng khẩn cấp và cho Bắc Kinh thêm không gian để “thở”. Mặt khác, các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt mà phương Tây áp đặt sẽ chỉ khiến Nga phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc về mặt kinh tế.

Ngoài ra, dù kết quả của cuộc khủng hoảng Ukraine như thế nào, Trung Quốc đã có được những bài học vô giá, để áp dụng cho cuộc khủng hoảng tương lai liên quan đến Đài Loan.

Có những khác biệt cơ bản giữa Đài Loan và Ukraine. Điều quan trọng nhất là mức độ sẵn sàng tham chiến của người Mỹ để bảo vệ họ. Trong trường hợp của Ukraine, Mỹ đã tuyên bố rất rõ rằng sẽ không mạo hiểm chiến tranh với Nga.

Nhưng với Đài Loan, chính sách hiện tại của Mỹ là "mơ hồ chiến lược", không thể biết liệu Washington có ra tay bảo vệ Đài Loan trong trường hợp bị Trung Quốc tấn công hay không. Washington hy vọng có thể ngăn chặn một cuộc tấn công từ Bắc Kinh bằng cam kết an ninh “mơ hồ” vốn đã đạt được với Đài Loan từ trước.

Khi các nhà lãnh đạo Trung Quốc theo dõi những sự kiện diễn ra ở Ukraine, họ sẽ cố gắng sao chép một số chiến thuật của Putin, xác định những điểm yếu quan trọng trong phản ứng của Mỹ và các đồng minh, sau đó cố gắng tránh một số sai lầm mà nhà lãnh đạo Nga đã mắc phải.

Minxin Pei cho rằng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã phải ấn tượng về cách sử dụng “ngoại giao cưỡng bức” của Putin. Mục tiêu của Moscow không phải là chiến tranh hay chiếm đóng một quốc gia rộng lớn như Ukraine mà là khôi phục vùng ảnh hưởng vốn bị Nga đánh mất kể từ khi Liên Xô sụp đổ 3 thập niên trước.

Putin cuối cùng cũng thu hút được sự chú ý của Mỹ và các đồng minh vì ông ta có khả năng quân sự để khiến các mối đe dọa chiến tranh của mình trở nên đáng lo ngại. Và đặc biệt hơn, tuyên bố của Mỹ rằng họ sẽ không chiến đấu vì Ukraine có thể sẽ gây ấn tượng với Trung Quốc hơn nữa.

Bắc Kinh sẽ giải thích sự miễn cưỡng của Washington trong việc gây chiến với Moscow về vấn đề Ukraine là do lo ngại về một cuộc xung đột có thể xảy ra thảm khốc với một nước có vũ khí hạt nhân ngang hàng. Nếu đây thực sự là bài học, sẽ không nên ngạc nhiên khi cuộc khủng hoảng Ukraine là bàn đạp cho việc Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy đầu tư nhiều hơn vào khả năng quân sự cũng như “hiện thực hóa” cuộc chiến thống nhất Đài Loan bằng vũ lực.

Những đe dọa từ các biện pháp trừng phạt mà Mỹ cùng các đồng minh công bố trên thực tế đã cho Trung Quốc xem trước những nguy cơ kinh tế mà nước này phải chuẩn bị trong trường hợp xảy ra chiến tranh với Đài Loan. Tổng thống Nga Putin đã cố gắng hết sức để bảo vệ Nga trước các lệnh trừng phạt như vậy bằng cách phi đô la hóa thương mại của Nga, tích trữ đồng tiền và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu năng lượng của Nga.

Nhưng trong mắt Trung Quốc, Nga có thể đã không làm đủ để bảo vệ nền kinh tế của mình, đặc biệt là khi nói đến công nghệ quan trọng. Nếu có bất cứ điều gì xảy ra, cuộc khủng hoảng Ukraine sẽ khiến ông Tập càng quyết tâm thúc đẩy phía trước bằng việc phụ thuộc nhiều hơn vào tăng trưởng trong nước và khả năng tự cung về công nghệ, mặc dù cách làm như vậy sẽ ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả kinh tế.

Mối bất hòa giữa các đồng minh trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương là một liên minh quân sự dựa trên Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng chứng tỏ cho Trung Quốc thấy giá trị của việc ngăn cản Mỹ thành lập một liên minh chống Trung Quốc rộng rãi trong trường hợp xảy ra khủng hoảng đối với Đài Loan. Các mối đe dọa can thiệp của Mỹ sẽ bị nghi ngờ nếu các cường quốc ở châu Á - quan trọng nhất là Nhật Bản, một đồng minh hiệp ước, và Ấn Độ, một thành viên của quan hệ đối tác an ninh Bộ tứ (Quad) mới nổi - do dự hoặc cố gắng bảo vệ lập trường của họ.

Ngoài ra, việc đảm bảo tính trung lập của các quốc gia ở Đông Nam Á và châu Âu sẽ là yếu tố quan trọng như nhau. Mặc dù sẽ khó có thể thuyết phục Nhật Bản không tham gia với Mỹ trong cuộc chiến tranh giành Đài Loan, nhưng việc khai thác mối bất hòa giữa các đồng minh và đối tác tiềm năng của Mỹ ở châu Á sẽ quá hấp dẫn để Trung Quốc không thử điều đó.

Mục tiêu cuối cùng của Trung Quốc là giành lại Đài Loan. Bắc Kinh sẽ đảm bảo rằng, khi có cơ hội thích hợp, họ sẽ không chỉ có đủ khả năng quân sự cần thiết và khả năng phục hồi kinh tế để khiến mối đe dọa sử dụng vũ lực trở nên thực tế. Quan trọng hơn, Bắc Kinh cũng sẽ cần áp dụng các chiến thuật linh hoạt hơn để có đủ khả năng cơ động và giành chiến thắng ngay cả khi các mục tiêu ban đầu của họ trở nên vượt quá tầm với.