Thuế tối thiểu toàn cầu: Chuẩn bị kỹ để tránh mâu thuẫn, tranh chấp quốc tế

Triển khai thuế tối thiểu toàn cầu để đảm bảo quyền và lợi ích của Việt Nam

Sáng 10.11, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc trình bày tờ trình dự thảo Nghị quyết về việc áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung theo quy định chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu tại Quốc hội.

Bộ trưởng cho biết, ngày 8.10.2021, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đưa ra tuyên bố Khung giải pháp Hai trụ cột để giải quyết các thách thức phát sinh từ nền kinh tế kỹ thuật số.

Thuế tối thiểu toàn cầu (TTTC) không phải là điều ước quốc tế, không phải là cam kết quốc tế, không bắt buộc các quốc gia phải áp dụng. Tuy nhiên, nếu Việt Nam không áp dụng thì vẫn phải chấp nhận việc các quốc gia khác áp dụng Thuế TTTC có quyền thu thuế bổ sung đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam (nếu thuộc đối tượng áp dụng) mà được hưởng mức thuế suất thực tế tại Việt Nam thấp hơn mức tối thiểu toàn cầu 15%, đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Trước bối cảnh nêu trên, để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mình, Việt Nam cần khẳng định áp dụng thuế TTTC.

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách (TCNS) của Quốc hội Lê Quang Mạnh cho hay: Việc thực hiện thuế TTTC này đã đạt được sự thoả thuận tham gia của hơn 100 quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Hiện nhiều nước đã nội luật hoá các quy định này để áp dụng cho kỳ tính thuế TNDN năm 2024.

“Nếu Việt Nam không nội luật hóa các quy định về thuế TTTC thì các nước xuất khẩu đầu tư sẽ được thu khoản thuế TNDN bổ sung (cho đủ mức 15%) đối với các công ty đa quốc gia có dự án đầu tư nước ngoài (ĐTNN) tại Việt Nam và đang nộp thuế TNDN thực tế dưới 15%”, ông Mạnh nói.

Vì vậy, để giữ quyền đánh thuế của Việt Nam trong bối cảnh các nước xuất khẩu đầu tư sang Việt Nam sẽ thực hiện thuế TTTC từ kỳ tính thuế TNDN năm 2024.

Đa số ý kiến trong Ủy ban TCNS cho rằng, cần thiết phải ban hành một văn bản pháp luật để tạo cơ sở pháp lý cho các doanh nghiệp ĐTNN thuộc diện điều chỉnh của thuế TTTC có thể kê khai thuế TNDN bổ sung tại Việt Nam, thay vì để các nhà ĐTNN nộp khoản thuế bổ sung này tại nước mẹ.

Mặt khác, việc sớm ban hành nghị quyết sẽ thể hiện rõ quyết tâm của Việt Nam trong việc thực hiện thuế TTTC từ 1.1.2024, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư về môi trường pháp lý tại Việt Nam.

Ảnh hưởng đáng kể đến các doanh nghiệp

Về đánh giá tác động, báo cáo đánh giá tác động của Chính phủ đã tính toán dựa trên số liệu quyết toán thuế TNDN năm 2022 và dự kiến có khoảng 122 tập đoàn ĐTNN sẽ thuộc diện điều chỉnh của nghị quyết.

Đối với các tập đoàn trong nước, 6 tập đoàn sẽ thuộc diện điều chỉnh của nghị quyết. Dự kiến số thuế TNDN bổ sung (IIR) có thể thu từ các khoản đầu tư ra nước ngoài của các tập đoàn này là khoảng 73 tỉ đồng (trong trường hợp các nước nhận đầu tư không áp dụng thuế TTTC).

Tuy nhiên, theo quy định về thuế TTTC, ngay cả đối với phần thu nhập trong nước của các tập đoàn này đang có thuế suất thực tế dưới 15% cũng sẽ phải nộp thuế TNDN bổ sung tối thiểu nội địa (QDMTT) để tránh việc các nước thứ 3 sẽ được quyền thu khoản thuế này của Việt Nam từ năm 2025. Đây sẽ có thể là ảnh hưởng đáng kể đối với các tập đoàn trong nước.

Báo cáo đánh giá tác động của Chính phủ hiện còn chưa đánh giá hết những tác động này, bao gồm cả khả năng số tập đoàn trong nước bị ảnh hưởng sẽ thay đổi hàng năm và có thể là nhiều hơn số lượng đang dự kiến. Vì vậy, Chính phủ cần tính đến các tác động này để chuẩn bị phương án, quan điểm xử lý phù hợp.

Chuẩn bị kỹ để ứng phó khả năng khiếu kiện

Thẩm tra về vấn đề bảo đảm đầu tư và khả năng khiếu kiện, việc áp dụng thuế TTTC sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích các doanh nghiệp ĐTNN đang trong thời gian hưởng ưu đãi miễn giảm và có mức thuế suất thực tế thấp hơn 15%. Có những nhà ĐTNN mong muốn nộp thuế TTTC bổ sung tại Việt Nam, song cũng có những nhà ĐTNN muốn nộp thuế TTTC bổ sung tại nước mẹ.

Hiện nay, dự thảo nghị quyết đang được xây dựng theo hướng, trong trường hợp doanh nghiệp không thống nhất với việc nộp thuế TTTC tại Việt Nam thì có thể áp dụng quy định về bảo đảm đầu tư theo pháp luật về đầu tư.

Với quy định tại Khoản 2, Điều 13 Luật Đầu tư thì ngay cả đối với những trường hợp ưu đãi đầu tư không được ghi trên giấy chứng nhận đầu tư, thì nhà ĐTNN vẫn có thể khiếu kiện để lựa chọn phương án tiếp tục hưởng ưu đãi đầu tư cho thời gian còn lại và sẽ nộp thuế TTTC tại nước mẹ.

Nội dung dự thảo này của nghị quyết là trái với quy định về thuế TTTC của OECD, trong đó quy định quyền ưu tiên thu thuế TTTC là ở nước nhận đầu tư; nếu nội luật một nước cho phép nhà đầu tư có thể lựa chọn nơi nộp thuế TTTC bổ sung, thì văn bản nội luật này có thể bị xem là “không đạt chuẩn”.

Vì vậy, Ủy ban TCNS đề nghị Chính phủ có quan điểm chính thức về nội dung bảo đảm đầu tư khi thực hiện thuế TTTC để có phương án quy định phù hợp trong dự thảo nghị quyết.

Về điều kiện đảm bảo cho việc thi hành nghị quyết, dự thảo Nghị quyết quy định việc thu thuế TTTC của Việt Nam và cũng liên quan trực tiếp đến nội dung phân chia quyền đánh thuế quốc tế đối với các tập đoàn đa quốc gia thuộc diện điều chỉnh của nhiều nước có liên quan.

Vì vậy, khi thực hiện có thể dẫn đến khả năng vướng mắc, khiếu nại về số thuế phải nộp, về cách tính toán… của các doanh nghiệp là thành viên tập đoàn đa quốc gia.

Do đó, đề nghị các cơ quan quản lý liên quan chuẩn bị các giải pháp để bảo đảm việc triển khai thực hiện các quy định của nghị quyết được thuận lợi.

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Lê Quang Mạnh cho biết về hình thức văn bản, Chính phủ đề nghị tên gọi của Nghị quyết không có chữ “thí điểm” để bảo đảm sự chắc chắn cho văn bản đạt chuẩn khi OECD hoặc các nước có quyền lợi liên quan thực hiện rà soát đồng cấp.

“Đây là vấn đề về hình thức văn bản. Tuy nhiên, để giảm tối đa các vướng mắc có thể có cho các nhà đầu tư khi thực hiện kê khai thuế tại nước mẹ, đa số ý kiến trong Ủy ban TCNS nhất trí với việc không có chữ “thí điểm” trong tên gọi của Nghị quyết. Song về bản chất, nghị quyết này vẫn là một nghị quyết thí điểm do có những quy định về chính sách mới, khác với các quy định của các luật hiện hành”, ông Mạnh nêu.