Trung Quốc có định gìn giữ hòa bình tại Ukraine?

Tuyên bố được đưa ra nhằm phản hồi bài viết của tờ Welt am Sonntag (Đức), vốn dẫn lời một số quan chức phương Tây cho biết Bắc Kinh đang cân nhắc vai trò trực tiếp trong bối cảnh hậu xung đột tại Ukraine.

Trung Quốc phủ nhận mạnh mẽ

“Bài báo hoàn toàn không đúng sự thật”, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông Quách Gia Côn, hôm 24.3 khẳng định tại một cuộc họp báo ở Bắc Kinh. Ông nói thêm “lập trường của Trung Quốc đối với cuộc khủng hoảng Ukraine là nhất quán và rõ ràng”, song không đi sâu vào chi tiết.

Trước đó, Welt am Sonntag dẫn lời các nguồn tin ngoại giao tại Brussels nói rằng Bắc Kinh từng nêu ý tưởng tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình với Liên minh châu Âu (EU) nhằm thăm dò phản ứng. Một nhà ngoại giao châu Âu cho rằng sự tham gia của Trung Quốc có thể giúp tăng tính chấp nhận của Nga đối với sự hiện diện của lực lượng gìn giữ hòa bình tại Ukraine.

Trung Quốc từ lâu đã xây dựng hình ảnh là một quốc gia đóng góp tích cực cho các hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc (LHQ), đặc biệt ở châu Phi. Tuy nhiên, việc can dự vào Ukraine sẽ là bước ngoặt lớn, đánh dấu sự chuyển dịch khỏi nguyên tắc “không can thiệp” đã tồn tại nhiều thập niên trong chính sách đối ngoại của Bắc Kinh.

Bất kỳ vai trò gìn giữ hòa bình nào tại Ukraine, nếu được thực hiện, sẽ không chỉ mang ý nghĩa quân sự mà còn thể hiện một chiến lược rộng lớn hơn nhằm nâng cao vai trò của Trung Quốc trong hệ thống an ninh toàn cầu - điều mà Chủ tịch Tập Cận Bình từng nhiều lần đề cập trong các tuyên bố chính thức.

Ngoài ra, Trung Quốc có thể nhìn thấy cơ hội tham gia vào quá trình tái thiết Ukraine thời hậu chiến, với kỳ vọng các doanh nghiệp nhà nước sẽ đấu thầu các dự án hạ tầng quy mô lớn, nhất là trong bối cảnh quan hệ Trung - Mỹ đang gặp khó khăn dưới thời Tổng thống Donald Trump.

Lập trường của Trung Quốc

Mặc dù Bắc Kinh phủ nhận, ý tưởng về sự tham gia của Trung Quốc đã từng được đề cập tại Hội nghị An ninh Munich hồi tháng 2. Tại đây, đại tá nghỉ hưu Zhou Bo - hiện là nhà phân tích cấp cao tại Đại học Thanh Hoa - nói rằng Trung Quốc có đủ nguồn lực và năng lực để đóng góp vào các bảo đảm an ninh tập thể cho Ukraine.

Trước đó, Wall Street Journal và The Economist cũng đưa tin về khả năng Trung Quốc tham gia lực lượng giám sát lệnh ngừng bắn, trong khuôn khổ một thỏa thuận không do phương Tây dẫn dắt. Khi được hỏi về điều này, các quan chức Trung Quốc từ chối bình luận, gọi đây là “tình huống giả định”.

Trung Quốc đã duy trì lập trường trung lập từ khi chiến tranh Nga - Ukraine nổ ra vào tháng 2.2022. Bắc Kinh không lên án Moscow và cũng không áp đặt biện pháp trừng phạt, trong khi nhiều lần kêu gọi giải pháp chính trị và đối thoại hòa bình.

Tuy nhiên, các nước châu Âu cho rằng Trung Quốc hỗ trợ Nga bằng cách duy trì thương mại song phương ở mức cao, đồng thời cung cấp các vật liệu có thể sử dụng cho mục đích quân sự. Điều này khiến bất kỳ sự hiện diện nào của Trung Quốc tại Ukraine sau cuộc chiến đều trở thành vấn đề “nhạy cảm”, theo Welt am Sonntag.

Tín hiệu từ châu Âu

Pháp và Anh, hai trong số các quốc gia châu Âu có lập trường cứng rắn nhất đối với Nga, đang thảo luận về khả năng triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Anh Keir Starmer được cho là đang tìm kiếm sự ủng hộ từ các quốc gia EU khác nhằm tăng vị thế cho Ukraine trong các cuộc đàm phán hòa bình tiềm năng với Nga.

Một nhà ngoại giao tại Brussels nhận định, nếu Trung Quốc tham gia vào “liên minh tự nguyện” này, điều đó có thể khiến Nga khó phản đối hoàn toàn việc triển khai lực lượng quốc tế.

Hồi tháng 2.2023, Trung Quốc từng công bố kế hoạch hòa bình gồm 12 điểm, kêu gọi ngừng bắn và khởi động đàm phán giữa các bên. Tuy nhiên, đề xuất này đã không nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ phương Tây, phần lớn do mối quan hệ thân thiết giữa Trung Quốc và Nga.

“Nếu Trung Quốc thật sự tham gia vào lực lượng gìn giữ hòa bình, điều đó sẽ phản ánh sự thay đổi lớn trong vai trò quốc tế của nước này, đặc biệt trong bối cảnh hợp tác chiến lược giữa Trung Quốc và Nga ngày càng sâu rộng”, Velina Tchakarova, chuyên gia về địa chính trị, là người sáng lập công ty tư vấn FACE, cho biết.

Bà lưu ý rằng Trung Quốc và Nga đang tăng cường hợp tác chiến lược trên nhiều lĩnh vực, từ quốc phòng, kinh tế đến ngoại giao, nhằm thúc đẩy một trật tự quốc tế đa cực, cân bằng hơn với vai trò của các nước phương Tây.

Hiện tại, cục diện chiến tranh Ukraine tiếp tục được định hình qua các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nga, tổ chức tại Ả Rập Saudi trong tuần này, nối tiếp các cuộc tham vấn giữa Mỹ và Ukraine.

Về phía Trung Quốc, nước này tỏ ra ủng hộ các cuộc đối thoại nhưng không công khai ủng hộ bất kỳ phương án giải quyết cụ thể nào. Việc giữ khoảng cách trong phát ngôn cho thấy Bắc Kinh vẫn đang theo dõi tình hình và đánh giá khả năng can dự phù hợp với lợi ích lâu dài.

Trong khi đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky dự kiến sẽ tham dự hội nghị thượng đỉnh tại Paris do Pháp và Anh tổ chức vào cuối tuần này, về khả năng triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình, dù có hay không có sự tham gia của Trung Quốc, sẽ tiếp tục được bàn thảo.