Tư duy ngược dịch chuyển thế giới - Khi Steve Jobs sai lầm

Khi bị nhà phát minh từ chối, Jobs đã làm một việc bất thường so với tính cách của ông: Ông đề nghị tư vấn miễn phí cho nhà phát minh trong vòng sáu tháng tiếp theo.

Lúc đầu, nhà phát minh Segway dự đoán rằng trong vòng một năm, sức bán sản phẩm mới nhất của ông sẽ đạt mười ngàn sản phẩm mỗi tuần. Tuy nhiên, sáu năm sau, họ chỉ bán được tổng cộng khoảng ba mươi ngàn đơn vị. Hơn một thập niên trôi qua, công ty vẫn chưa sinh lời. Lý do gì khiến những bậc thầy như Steve Jobs, Jeff Bezos và John Doerr đã sai lầm trong việc đánh giá thiết bị này?

Khi niềm tin dựa trên trực giác

Steve Jobs đã đặt niềm tin dựa trên trực giác chứ không phải qua phân tích hệ thống. Vậy tại sao ông vẫn thường đúng trong các quyết sách về phần mềm và phần cứng, nhưng lần này lại mắc sai lầm? Có ba yếu tố chính ở Jobs khiến ông đã tự tin thái quá khi đánh giá tiềm năng của Segway: sự thiếu kinh nghiệm trong lĩnh vực ông tham gia, tính ngạo mạn và lòng nhiệt tình.

Vấn đề đầu tiên phải kể đến là kinh nghiệm. Các nhà đầu tư đầu tiên của Segway không nắm vững các vấn đề về giao thông vận tải. Jobs chuyên về lĩnh vực kỹ thuật số, Jeff Bezos là vua bán lẻ qua mạng, còn John Doerr đã thực hiện những vụ đầu tư vào các công ty phần mềm và Internet như Sun Microsystems, Netscape, Amazon và Google.

Tất cả họ đều thể hiện sự độc đáo trong lĩnh vực chuyên môn tương ứng, nhưng là nhà sáng tạo trong một lĩnh vực cụ thể không có nghĩa là bạn sẽ trở thành một nhà dự báo tài ba ở những lĩnh vực khác. Để dự đoán chính xác sự thành công của một ý tưởng mới, tốt nhất phải là một nhà sáng tạo trong lĩnh vực bạn chuyên về nó.

Khi Steve Jobs có linh cảm rằng Segway sẽ làm thay đổi thế giới, ông đã bị quyến rũ bởi sự hấp dẫn bốc đồng của những cái mới lạ mà không kiểm tra cẩn thận về tính hữu ích của nó. Trong thế giới kỹ thuật số bị chi phối bởi những đơn vị bit và byte vô hình, Jobs say mê với khả năng rằng những đổi mới mang tính đột phá tiếp theo sẽ nằm trong ngành vận tải. Segway là một sản phẩm đáng kinh ngạc về kỹ thuật, mang đến cho người ta một cảm giác kỳ lạ.

Đối với một nhóm người không có kinh nghiệm trong lĩnh vực vận tải, sẽ có rất nhiều việc phải làm để dự đoán rằng liệu Segway có thực sự thiết thực. Một trong số ít các nhà đầu tư thực sự có nhiều mối quan ngại trong lĩnh vực này là Aileen Lee đã đặt câu hỏi, trong các cuộc họp hội đồng quản trị: “Segway sẽ được sử dụng như thế nào? Bạn sẽ khóa nó ra sao? Bạn chất hàng ở đâu?”. Cô còn có một mối quan tâm thiết thực khác: giá cả. “Bởi vì 5 ngàn hoặc 8 ngàn đô-la là quá đắt đối với một người dân bình thường”. Khi nhìn lại, cô chia sẻ: “Tôi nên đứng lên nói rằng: ‘Chúng ta đã không nhận định hợp lý về sản phẩm này’”.

Khi nghiên cứu kỹ lưỡng thị trường, Randy Komisar, luật sư cấp cao của Apple, CEO của LucasArts Entertainment và là thành viên hội đồng quản trị sáng lập tại TiVo, nhận thấy Segway không có khả năng thay thế xe hơi nhưng sẽ là lựa chọn thay thế cho người đi bộ hoặc xe đạp. Ông đã không xem nó như là sản phẩm tiêu dùng thông thường. Ông giải thích: “Nếu thay đổi phương tiện giao thông sang việc dùng xe này, ta sẽ tốn một khoản chi phí cao mà lại có những hạn chế, nhất là đối với người đi bộ”. Ngay cả khi được cho phép sử dụng trên vỉa hè (tuy nhiên, vấn đề này vẫn còn đang được tranh luận) và có mức giá phải chăng đi chăng nữa, vẫn sẽ mất rất nhiều năm để mọi người có thể tin dùng sản phẩm này.

Trong khi đó, Jobs bị mắc kẹt vào trực giác của mình về đặc tính mới lạ: “Nếu có đủ người nhìn thấy chiếc máy này, bạn sẽ không cần phải thuyết phục người ta kiến thiết lại các thành phố khi có nó. Con người rất thông minh, việc kiến thiết đó rồi sẽ diễn ra”.

Và thành công thường đi kèm với ngạo mạn

Nếu cho rằng Jobs không tích lũy đủ những kinh nghiệm liên quan trong lĩnh vực giao thông vận tải, vậy tại sao ông lại quá tin tưởng vào trực giác của mình như vậy? Giả thuyết này sẽ đưa ta đến nhân tố thứ hai: “Thành công thường kèm theo sự ngạo mạn”. Khi Steve Jobs đẩy lùi về sau những mối quan ngại của mình, ông đã nói rằng: “Chỉ là anh đã không nhận ra điều đó”.

Con người càng thành công trong quá khứ, họ càng làm việc tệ hơn khi bước vào một môi trường mới. Họ trở nên quá tự tin và ít có khả năng tìm kiếm các thông tin phản hồi quan trọng dù rằng đang ở một bối cảnh hoàn toàn khác. Jobs là một trong những người mắc phải bẫy này. Ông không bận tâm đến việc kiểm tra trực giác của mình thông qua việc thu thập đầy đủ ý kiến từ các nhà sáng tạo có kinh nghiệm trong lĩnh vực mới này. Và chính trực giác đã khiến ông tiếp tục lạc lối khi đối mặt với phong cách trình bày dự án của Dean Kamen.

Khi thuyết trình về Segway, Kamen say sưa nói về cách thức các quốc gia đang phát triển như Trung Quốc và Ấn Độ mỗi năm xây dựng vài thành phố với quy mô cỡ New York. Các trung tâm đô thị đang trở nên tắc nghẽn trong dòng xe cộ hết sức nguy hại cho môi trường, và Segway sẽ giúp giải quyết vấn đề này.

Như Daniel Kahneman giải thích trong tác phẩm Thinking, Fast and Slow, trực giác hoạt động nhanh chóng dựa trên cảm xúc sôi nổi, hăng hái, trong khi lý trí là một quá trình chậm và tĩnh hơn. Các nhà đầu tư thiên về trực giác dễ sa vào sự nhiệt tình của doanh nhân; các nhà đầu tư dựa trên lý trí thường tập trung vào thực tế và thực hiện các đánh giá bình tĩnh hơn về khả năng sống còn của doanh nghiệp.

Phong cách đánh giá bằng trực giác của Jobs dễ khiến ông bị cuốn vào những đam mê của Kamen và sự mới mẻ vốn là đặc điểm cố hữu của lĩnh vực công nghệ. Sự ngạo mạn và thiếu kinh nghiệm của mình trong lĩnh vực giao thông khiến Jobs dễ dàng tin tưởng vào những điều thực ra là dương tính giả.

Tư duy ngược dịch chuyển thế giới – First News