Từ thiện – Cần hành lang bảo vệ tình người

Khoảng hai mươi năm trước, một đại công ty đa quốc gia lập ngân sách hàng năm mười tám ngàn đô la Mỹ cho đóng góp xã hội tại Việt Nam. “Đây là nơi chấp nhận công ty tới làm ăn sinh lợi, nên công ty phải trả lại cho xã hội”. Với tư tưởng đó, đồng tiền đưa ra không được gắn với việc quảng cáo cho bất kỳ sản phẩm nào của công ty.

Trong ba năm liền, số tiền lần lượt được giao cho một trường đại học tại một tỉnh miền Tây, một trường kỹ thuật nổi tiếng lâu đời của thành phố, và góp vào trợ giúp bão lụt miền Trung.

Có đề nghị số tiền nên được trao cho cơ quan, mặt trận nào đó làm trung gian. Chính sách của công ty là tiền từ thiện chỉ nhờ tổ chức NGO (non-governmental organization) trao tặng. Chính sách đó không cho phép công ty nhờ cá nhân hay cơ quan có dính líu tới chính phủ làm trung gian, cho dù đó là chính phủ Mỹ hay Trung Quốc. Điều này không phải nằm ở lòng tin cậy, mà do công ty phòng xa, không muốn dính líu vào tai tiếng có thể xảy ra. Nơi đâu cũng có thể có xảy ra điều không tốt, tiền góp cho xã hội có thể rơi rớt hay không tới đúng người cần nhận. Nhưng làm việc với tổ chức NGO thì việc kiểm soát có phần đơn giản và chủ động hơn.

Khoảng ít tuần trước, trên mạng lan truyền hình ảnh Công Vinh – Thuỷ Tiên sao kê tài khoản từ thiện của mình để chứng minh tính đúng đắn trước lời tố cáo được tung ra công khai. Số tiền đó tới gần một trăm tám mươi tỉ VNĐ, chi phí sao kê tới gần một trăm triệu. Hai người đáng ra có thể không bị phiền phức nếu làm từ thiện dưới tên một NGO hay một công ty từ thiện không lợi nhuận NPO (nonprofit organization) được quản lý rõ ràng bởi luật pháp. 

Trong cơn dịch COVID-19 đang bùng phát này, nhiều cá nhân hay nhóm người xông vào hoạt động từ thiện, được xã hội hoan nghênh. Họ huy động sự đóng góp bằng tài khoản cá nhân có tên riêng. Tôi cùng nhiều bạn của mình cám ơn các anh chị và những nhóm người đó, sự tận tuỵ của họ đã gợi nhiều cảm hứng về cuộc sống với tấm lòng tốt đẹp, cao thượng.

Tuần rồi khi hàng trăm ngàn người rời khỏi thành phố bằng mọi phương tiện qua hàng trăm, thậm chí hàng ngàn cây số, có những con người đáng thương được che chở bảo bọc khỏi mưa bão, đói rét dọc đường nhờ những tấm lòng từ thiện rung động xã hội. Lòng từ thiện, tình đồng bào là giá trị quý báu cho ông để lại từ ngàn năm.

Bài viết này cho rằng thế hệ hôm nay có trách nhiệm bảo vệ giá trị quý báu đó cho đời sau. Cần có biện pháp quản trị thiết lập xã hội dân sự vì của báu đó chỉ được phát huy trong mọi trường xã hội dân sự lành mạnh được quản trị đúng đắn, và ngược lại, nó sẽ bị lụi tàn.

Do đó xã hội, trong khi tôn vinh những tấm gương từ thiện dấn thân, cần có một cơ chế quản trị để tránh những rủi ro cho nhà từ thiện thực tâm và thúc đẩy thêm nhiều hoạt động từ thiện. Từ thiện không là một hiện tượng đứng riêng trong xã hội mà liên quan tới nhiều khía cạnh khác. Thí dụ để huy động cao nhất các nguồn lực xã hội cho từ thiện, cần có luật về công ty NPO, cần có điều khoản miễn thuế cho số tiền làm từ thiện… Trên nữa, trong lĩnh vực nhạy cảm này, cần thiết lập cơ chế quản lý liêm chính, nếu không số tiền miễn thuế đi vào túi cá nhân và các nhà từ thiện thực sự lại bị muôn ngàn khó dễ. Vì vậy rất cần sự tham gia của hệ thống lập pháp, tư pháp, văn hoá, giáo dục…

Sự việc thấy phức tạp nhưng vẫn có cách. Các nước văn minh trên thế giới đã có cách quản lý hiệu quả hoạt động từ thiện, trước mắt Việt Nam cần cân nhắc áp dụng những phương pháp đó với sự điều chỉnh thích hợp cho phù hợp với hoàn cảnh và tâm lý xã hội nước ta. Lần lần những biện pháp căn bản hơn sẽ được tiến hành tiếp theo.