Tính đến ngày 8.6, WHO ghi nhận 1.285 ca bệnh đậu mùa khỉ từ 28 quốc gia trong bốn khu vực bên ngoài châu Phi, nơi bệnh này không thường xuất hiện hoặc chưa được báo cáo trước đó.

Nếu những đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ này không được ngăn chặn, vi rút có được chỗ đứng ở các khu vực mới. Số ca đậu mùa khỉ cũng có thể tăng lên thành dịch ở một số nơi, có nghĩa là số lượng lớn người sẽ bị bệnh nhanh chóng.

“Khi bạn tiếp tục tiến về phía trước trong tương lai và ngày càng có nhiều cá nhân nhiễm bệnh, bạn bắt đầu lo lắng”, Amira Albert Roess, Giáo sư về dịch tễ và sức khỏe toàn cầu của Đại học George Mason, nói.

Liệu có phải căn bệnh này sẽ tiếp tục truyền từ người này sang người khác và sau đó chúng ta sẽ không thể kiểm soát nó?

Nhiều ca bệnh trên thế giới sẽ tạo thành một đại dịch. Thế nhưng, các chuyên gia đồng ý rằng không quá muộn để đảo ngược xu hướng.

“Vẫn có cơ hội để ngăn chặn sự lây lan bệnh đậu mùa khỉ ở những người có nguy cơ cao nhất ngay bây giờ”, Tiến sĩ Rosamund Lewis, người đứng đầu văn phòng bệnh đậu mùa thuộc Chương trình khẩn cấp của WHO, nói trong cuộc họp ngắn ở thành phố Geneva (Thụy Sĩ).

Vắc xin đậu mùa có thể là chìa khóa cho nỗ lực phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ. Mỹ và nhiều nước đang đặt mua vắc xin Jynneos của hãng dược phẩm Bavarian Nordic (Đan Mạch).

“Đây là một trong những bệnh hiếm gặp mà bạn có thể tiêm vắc xin cho ai đó sau khi họ nhiễm bệnh, trước khi họ có triệu chứng và ngăn chặn bệnh này”, theo tiến sĩ Eric Toner, học giả cao cấp của Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins (Mỹ).

Bệnh đậu mùa khỉ có thể trở thành đặc hữu ở các nước mới?

Trong lịch sử, bệnh đậu mùa khỉ không dễ dàng truyền từ người này sang người khác.

Sự bùng phát bệnh đậu mùa khỉ lớn nhất ở Tây bán cầu trước đây là nhóm 47 người tại Mỹ vào năm 2003. Song thời điểm đó, không có thông tin lây truyền giữa người với người mà tất cả trường hợp đều được cho tiếp xúc với những con chó thảo nguyên bị bệnh.

Trong đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ hiện tại, con đường lây truyền chính dường như là tiếp xúc với vùng da bị tổn thương của người người mắc bệnh

“Ngay bây giờ, chúng ta có nguy cơ mắc căn bệnh có thể trở thành đặc hữu do truyền từ người sang người đang diễn ra và không có khả năng ngăn chặn chu kỳ truyền tải”, Amira Albert Roess nhận định.

Một số yếu tố liên quan đến chu kỳ đó. Trong nhiều trường hợp, phát ban đậu mùa khỉ bắt đầu ở vùng sinh dục, điều này có thể khiến một số bác sĩ chẩn đoán nhầm nó là bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục phổ biến hơn như herpes hoặc giang mai.. Còn trong một số trường hợp, tổn thương chỉ giới hạn ở khu vực sinh dục khiến việc phát hiện khó khăn hơn.

Thứ hai, các chuyên gia lo lắng không xử lý các xét nghiệm đủ nhanh để xác định các ca bệnh đậu mùa khỉ một cách kịp thời.

“Vẫn mất vài ngày kể từ khi ai đó được xác định danh tính đến thời điểm chúng tôi có thể ghi nhận kết quả chẩn đoán của họ.”, Amira Albert Roess nói.

Tiến sĩ Stuart Isaacs, Phó giáo sư y khoa của Đại học Pennsylvania, cho biết đậu mùa khỉ có thể có khả năng trở thành dịch bệnh ở Mỹ, đồng nghĩa sẽ có một sự gia tăng lớn các trường hợp, nếu một người nhiễm bệnh lan truyền cho nhiều hơn một người khác. Mỹ đã ghi nhận ít nhất 40 ca bệnh đậu mùa khỉ cho đến nay.

“Vẫn còn quá sớm để thực sự nói một cách dứt khoát rằng sự bùng phát này sẽ không bùng nổ, dù khả năng này vẫn còn rất thấp. Lý do đây là bệnh đặc hữu ở châu Phi với các ổ chứa từ động vật. Vi rút đang lây lan giữa các động vật, sau đó có thể nhảy vào người hoặc các loài linh trưởng không phải là con người mọi lúc”, Amira Albert Roess cho hay.

Trong quá khứ, các quốc gia bên ngoài châu Phi đã nhanh chóng chấm dứt các đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ thông qua xét nghiệm và truy vết liên lạc, nhưng sự bùng phát hiện tại lớn và rộng rãi.

Các chuyên gia vẫn chưa biết liệu quy mô của nó có phải là manh mối cho thấy bệnh đậu mùa khỉ đã phát triển để trở nên tốt hơn trong việc lây truyền từ người sang người không, hay liệu các quốc gia chỉ đơn giản là tìm thấy những ca bệnh chưa phát hiện trong một thời gian.

Hiện tại, đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ có thể đáp ứng định nghĩa chính thức về một đại dịch: Vi rút này đang lây lan từ người sang người ở ít nhất hai quốc gia và có những đợt bùng phát cấp cộng đồng tại một số nơi trên thế giới.

Eric Toner nói: “Nhưng nhìn chung, khi nói về đại dịch, chúng ta nói về những căn bệnh mà mọi người đều có nguy cơ mắc phải ở mọi quốc gia hoặc hầu hết quốc gia. Đến nay, con số này vẫn chưa đạt đến ngưỡng đó và tôi không nghĩ là sẽ có”.

Amira Albert Roess cho biết thực tế đại dịch COVID-19 không có khả năng kết thúc khiến các nhà lãnh đạo y tế toàn cầu cảnh giác với một tuyên bố khẩn cấp. Bà nói: “Có rất nhiều sự do dự khi tuyên bố đây (bệnh đậu mùa khỉ - PV) là một đại dịch”.

Tuy nhiên, một lý do để lạc quan là biến thể bệnh đậu mùa khỉ này (chủng Tây Phi) thường không nguy hiểm đến tính mạng. Dù phát ban đậu mùa ở khỉ có thể gây đau đớn và sẹo, các chuyên gia nói các bác sĩ biết cách điều trị chúng bằng thuốc kháng vi rút đậu mùa và chăm sóc hỗ trợ. Đến nay chưa có ca tử vong nào được báo cáo ở các nước bên ngoài châu Phi thường không lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ.

Stuart Isaacs nói: “Chúng ta nên báo động, nghiên cứu điều này và hiểu điều này. Thế nhưng, chúng tôi vẫn chưa ở giai đoạn hoảng sợ".

Những loại vắc xin và thuốc điều trị bệnh đậu mùa khỉ

VẮC XIN

WHO cho biết vi rút đậu mùa và đậu mùa khỉ có liên quan chặt chẽ với nhau. Theo WHO, thế hệ vắc xin đậu mùa đầu tiên có hiệu quả tới 85% trong việc ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ

Hiện có hai loại vắc xin phòng bệnh đậu mùa.

1. Loại đầu tiên do hãng dược phẩm Bavarian Nordic sản xuất có tên thương hiệu Jynneos, Imvamune hoặc Imvanex tùy khu vực địa lý.

Nó chứa một dạng suy yếu của vi rút vaccinia có liên quan chặt chẽ nhưng ít gây hại hơn so với vi rút gây bệnh đậu mùa và đậu mùa khỉ. Phiên bản sửa đổi của vi rút vaccinia không gây bệnh cho người và không thể sinh sản trong tế bào người.

Vi rút vaccinia là một loại vi rút lớn, phức tạp, có vỏ bọc thuộc họ poxvirus.

Jynneos được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt để ngăn ngừa cả bệnh đậu mùa và bệnh đậu mùa khỉ.

Liên minh châu Âu (EU) phê duyệt Jynneos phòng bệnh đậu mùa, nhưng các bác sĩ có thể kê đơn không theo hướng dẫn trên nhãn cho bệnh đậu mùa khỉ.

Bavarian Nordic cho biết có thể sẽ nộp đơn xin đăng ký mở rộng nhãn với Cục quản lý dược phẩm châu Âu để bao gồm cả bệnh đậu mùa khỉ.

Các tác dụng phụ được báo cáo sau khi tiêm Jynneos gồm đau và sưng tại chỗ tiêm, nhức đầu, mệt mỏi.

2. Loại vắc xin khác cũ hơn có tên ACAM2000, hiện được sản xuất bởi công ty dược sinh học Emergent BioSolutions (Mỹ).

ACAM2000 cũng chứa vi rút vaccinia nhưng nó có khả năng lây nhiễm và có thể nhân lên ở người. Do đó, vi rút vaccinia này có thể được truyền từ người nhận vắc xin sang những người chưa được tiêm vắc xin tiếp xúc gần ở nơi tiêm chủng.

Ngoài các tác dụng phụ liên quan đến tiêm vắc xin như đau nhức cánh tay và mệt mỏi, ACAM2000 cũng được cảnh báo có thể gây ra một loạt các biến chứng nghiêm trọng như viêm cơ tim, mù lòa, thậm chí tử vong.

ACAM2000 cũng không được thiết kế để sử dụng cho một số nhóm người nhất định, chẳng hạn những ai có hệ thống miễn dịch bị tổn hại.

FDA đã phê duyệt ACAM2000 cho những người có nguy cơ cao mắc bệnh đậu mùa, nhưng không được EU cấp phép.

THUỐC KHÁNG VI RÚT

Các triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ thường bắt đầu với sự kết hợp của sốt, nhức đầu, đau cơ, đau lưng, ớn lạnh, kiệt sức và sưng hạch bạch huyết, có thể kéo dài từ 2 đến 4 tuần và thường tự khỏi.

Theo WHO, đậu mùa khỉ có thời gian ủ bệnh từ 5 đến 21 ngày.

Bệnh nhân có thể được truyền thêm chất lỏng và điều trị các bệnh nhiễm trùng thứ phát. Thuốc kháng vi rút mang tên Tecovirimat - có nhãn hiệu là TPOXX do hãng dược phẩm SIGA Technologies (Mỹ) sản xuất - được Mỹ và EU phê duyệt cho bệnh đậu mùa. Trong khi sự cấp phép TPOXX của EU cũng bao gồm cả bệnh đậu mùa khỉ và bệnh đậu bò.

Một loại thuốc khác có nhãn hiệu Tembexa, do công ty Chimerix (Mỹ) phát triển, đã được FDA phê duyệt để điều trị bệnh đậu mùa. Chưa rõ liệu Tembexa có thể giúp ích cho những người mắc bệnh đậu khỉ không.

Cả TPOXX và Tembexa đều được phê duyệt dựa trên các nghiên cứu trên động vật cho thấy chúng có thể hiệu quả, vì cả hai loại thuốc này được phát triển sau khi bệnh đậu mùa ở người đã bị loại bỏ thông qua tiêm vắc xin đại trà.