Dự án gang thép hơn 8.000 tỉ đồng gây thất thoát tài sản nhà nước thế nào?

Kết luận của Thanh tra Chính phủ từng chỉ ra quá trình thực hiện dự án, Công ty Gang thép Thái Nguyên (Tisco), Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC), Tổng công ty thép Việt Nam (VNS), Bộ Công Thương, các cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan đã có những khuyết điểm, sai phạm.

Cụ thể, tổng giá trị Tisco đã thanh toán cho dự án là hơn 4.400 tỉ đồng; tổng dự nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là hơn 3.800 tỉ đồng (hiện lãi vay phải trả trên 40 tỉ đồng/tháng), trong đó thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng (Phần E là 2,9 triệu USD/3,1 triệu USD, 92,77%; Phần P 106,6 triệu USD/114,8 triệu USD 92,89%) nhưng các hạng mục của dự án đều chưa hoàn thành, đến năm 2013 MCC và các nhà thầu đã dừng thi công.

Tisco đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỉ đồng, vượt giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu USD (42 xe ôtô là 1,033 triệu USD, 5 đầu máy toa xe là 5,4 triệu USD...). Hiện một số thiết bị đã rỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ, chất lượng dự án, thiệt hại vốn đầu tư.

Từ sai phạm trên, thanh tra chính phủ kiến nghị Thủ tướng xử lý về kinh tế với số tiền sai phạm lên tới hàng nghìn tỉ đồng, gồm thu hồi khoản tiền thanh toán cho MCC số tiền hơn 13 triệu USD; xử lý số tiền thanh toán sai cho các nhà thầu phụ hơn 876 tỉ đồng, gần 10 tỉ đồng chi cho việc tiếp khách, đi công tác nước ngoài... Đồng thời, kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Tisco, VNS, Bộ Công thương, các cơ quan của Chính phủ… kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân.

Ủy ban Kiểm tra trung ương kết luận Ban cán sự Đảng Bộ Công Thương đã thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát, để Bộ Công Thương có nhiều vi phạm, khuyết điểm trong thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với dự án.

Báo cáo tài chính hợp nhất quý 3/2019 của Tisco cho thấy dự nợ vay của công ty này còn rất lớn. Tại thời điểm 30.9.2019, vay nợ ngắn hạn còn 2.424 tỉ đồng và vay nợ dài hạn còn 2.553 tỉ đồng.

Đáng chú ý, dư nợ gốc vay dài hạn các khoản vay liên quan đến dự án mở rộng giai đoạn 2 tại 31.12.2018 tại Ngân hàng phát triển (VDB) - chi nhánh Thái Nguyên là 1.135 tỉ đồng và Vietinbank - chi nhánh Hà Nội là gần 1.900 tỉ đồng, nợ dài hạn đến hạn trả là 809 tỉ đồng, chủ yếu là khoản nợ tại VDB (807 tỉ đồng). Như vậy, Vietinbank, VDB là 2 ngân hàng đang mắc kẹt hàng nghìn tỉđồng cho vay tại Tisco.

Để có những khoản vay này, VNSteel đã phải đứng ra kýnghĩa vụ bảo lãnh tín dụng cho Dự án gang thép Thái Nguyên giai đoạn 2 với Vietinbank. Đây chính là vướng mắc lớn nhất khiến tổng công ty này chưa thể thực hiện kế hoạch thoái hết vốn Nhà nước tại Tisco theo chủ trương của Chính phủ.

Được biết, Vietinbank đã bán khoản nợ của Tisco sang Công ty VAMC. Tuy nhiên, theo quy định phân loại nợ xấu, việc bán nợ xấu này đã khiến cho hàng loạt khoản nợ khác của Tisco đối mặt nguy cơ chuyển hết sang nợ nhóm 5 - có nguy cơ mất vốn. Thời điểm đó, Gang thép Thái Nguyên đang vay nợ ở 3 ngân hàng khác gồm MBbank, BIDV và INDOVINA với dư nợ duy trì khoảng 10.600 đến 10.800 tỉ đồng.

Ngoài ra, theo kết luận thanh tra, việc VNS đề nghị và Văn phòng Chính phủ ban hành văn bản số 8845 ngày 26.12.2008 thông báo ý kiến của Phó thủ tướng, trong đó có nội dung "đồng ý về nguyên tắc việc xem xét một số phát sinh về giá vật liệu xây dựng do nguyên nhân bất khả kháng trong hợp đồng gói thầu EPC số 1 của dự án" không đúng hợp đồng EPC này.

Trong khi các bộ, ngành có ý kiến việc điều chỉnh tổng mức đầu tư là thiếu căn cứ, nhưng Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 3136 ngày 22.4.2013 thông báo ý kiến của Phó thủ tướng "Hội đồng quản trị VNS quyết định và chịu trách nhiệm việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án theo quy định hiện hành, đảm bảo hiệu quả. Nếu vượt hạn mức, giao Thống đốc Ngân hàng Nhà nước và Bộ trưởng Tài chính trình Thủ tướng xem xét quyết định..." dẫn đến Tisco cho rằng tổng mức đầu tư điều chỉnh đã được Thủ tướng chấp thuận.

Hội đồng quản trị Tisco căn cứ văn bản số 3136 để quyết định điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án từ hơn 3.800 tỉ đồng lên trên 8.100 tỉ đồng là không có cơ sở.

Ngày 15.1, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã yêu cầu trong năm 2020, tập trung đưa ra xét xử sơ thẩm 10 vụ án nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm, trong đó có vụ án vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phíxảy ra tại Dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên.

Trước đó, liên quan tới vụ án xảy ra tại Dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO), tại kỳ họp 42 (từ 3 - 8.1), Ủy ban Kiểm tra T.Ư đã quyết định thi hành kỷ luật khai trừ ra khỏi Đảng đối với các ông: Mai Văn Tinh, nguyên Bí thư Đảng ủy, nguyên Chủ tịch HĐQT; Đậu Văn Hùng, nguyên Phó bí thư Đảng ủy, nguyên Tổng giám đốc Tổng Công ty Thép Việt Nam; Trần Văn Khâm, nguyên Bí thư Đảng ủy, nguyên Chủ tịch HĐQT; Trần Trọng Mừng, nguyên Bí thư Đảng ủy, nguyên Tổng giám đốc; Ngô Sỹ Hán, nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Đảng ủy, nguyên Phó tổng giám đốc Công ty gang thép Thái Nguyên.

Ủy ban Kiểm tra T.Ư cũng quyết định cảnh cáo đối với các ông Văn Trọng Lý, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ; Nguyễn Văn Tài, nguyên hàm Vụ trưởng Văn phòng Chính phủ; Đỗ Cảnh Dương, Tổng cục trưởng Tổng cục Địa chất - Khoáng sản, Bộ Tài nguyên - Môi trường, nguyên cán bộ Văn phòng Chính phủ. Đồng thời, kỷ luật khiển trách đối với các ông Nguyễn Hữu Vũ, nguyên Phó chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ; Đặng Thúc Kháng, nguyên Bí thư Đảng ủy, nguyên Chủ tịch HĐQT; Lê Phú Hưng, nguyên Phó bí thư Đảng ủy, nguyên Tổng giám đốc Tổng Công ty Thép Việt Nam.

Tới ngày 10.1, Bộ Chính trị đã quyết định thi hành kỷ luật bằng hình thức cảnh cáo đối với ông Hoàng Trung Hải, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội, nguyên Ủy viên Ban Cán sự Đảng, nguyên Phó thủ tướng Chính phủ do những vi phạm, khuyết điểm liên quan tới vụ việc này.