Kỳ 15 - Napoléon Bonaparte: ‘Cà phê làm cho tôi thức tỉnh và mạnh mẽ phi thường’

Napoléon Bonaparte (15.8.1769 – 5.5.1821) là một trong những thiên tài quân sự kiệt xuất nhất lịch sử thế giới. Với những nỗ lực xây dựng một xã hội tiến bộ, ông được tôn vinh là “Nhà Khai Sáng trên yên ngựa”.

Napoléon Bonaparte được sinh ra trên đảo Corsica bé nhỏ, liên tục bị nước lớn xâm chiếm, bị Ý bán lại cho Pháp. Cư dân trên đảo Corsica bị xem là tiện dân, thấp hèn hơn cả nô lệ La Mã. Người Corsica cam chịu số phận của họ là tù đày và chiến tranh.

Nhưng, Napoléon thì hoàn toàn khác biệt. Từ khi còn là một đứa trẻ, ông đã bộc lộ tính cách kiên cường, không bao giờ chấp nhận thua kém bất cứ ai. Đặc biệt, thay vì tham gia các trò chơi như bạn cùng trang lứa, ông đọc sách và tìm hiểu tiểu sử các vĩ nhân. Thói quen đọc sách ảnh hưởng mạnh mẽ đến tính cách của Napoléon Bonaparte. Ông sớm nhìn thấy những bất công xã hội, lòng thù hận, tự ti dân tộc… dẫn tới nỗi thống khổ của con người. Từ lúc đó ông đã khát khao trở thành người kiến thiết nước Pháp và xây dựng một liên bang các dân tộc tự do với một chính quyền cấp tiến.

Khát vọng mãnh liệt đó trở thành nguồn năng lượng vô hạn để Napoléon bất chấp mọi khinh miệt, áp lực khác biệt giai cấp, miệt mài học tập và rèn luyện để được tham gia vào quân đội Pháp. 16 tuổi, Napoléon là người Corsica đầu tiên tốt nghiệp Học Viện Quân Sự École Militaire.

Trong suốt thời gian là lính pháo binh, Napoléon say mê lĩnh hội kiến thức và học bất cứ điều gì có thể. Ông nghiên cứu nghệ thuật quân sự lẫn tư duy chiến thuật của những nhà lãnh đạo vĩ đại: Leonidas I (vua của dân tộc chiến binh Sparta), Alexander Đại đế (vua đế quốc Macedonia, từng chinh phục nửa thế giới), Julius Caesar (một trong những lãnh tụ vĩ đại nhất đế chế La Mã), Marcus Porcius Cato Uticensis (nhà hùng biện nổi tiếng thời La Mã)…

Napoléon Bonaparte thường đọc đến khuya, đôi khi là gần sáng. Chính vì thế, thức uống yêu thích nhất của Napoléon là cà phê. Ban đầu, ông uống 2 tách cà phê vào buổi sáng và sau bữa tối. Theo thời gian, tình yêu của Napoléon dành cho cà phê ngày càng tăng lên và ông uống cà phê vào mọi lúc có thể. Napoléon Bonaparte tin rằng uống cà phê có thể vực dậy tinh thần, tăng cường sự tập trung, trí tuệ, sáng tạo, đồng thời có thể tiếp thêm sinh lực thể chất. Napoléon Bonaparte từng tuyên bố “Cà phê làm cho tôi thức tỉnh và mạnh mẽ phi thường”.

Thực tế, Napoléon Bonaparte là nhà lãnh đạo quân sự dũng cảm và sáng tạo với những chiến thuật biến hóa hiệu quả. 24 tuổi, Napoléon đang là sĩ quan pháo binh, chưa từng chỉ huy trực tiếp trên chiến trường nhưng đã chủ động nhận nhiệm vụ vô cùng mạo hiểm: dẫn quân chống lại liên minh Anh, Tây Ban Nha, Phổ, Áo, Ý trong cuộc vây hãm Toulon. Trận hải chiến này, Pháp gần như không có cơ hội chiến thắng khi đương đầu với lực lượng hải quân mạnh nhất thế giới đương thời. Napoléon đã vận dụng kiến thức quân khí, những hiểu biết về địa lý và kỹ năng thuyết phục nhân tâm đã học trước đó, vạch nên một kế hoạch tác chiến hoàn hảo, nhanh chóng đánh bại liên minh hùng hậu gấp bội.

Trận Toulon khởi đầu cho hàng loạt trận chiến làm thay đổi hoàn toàn lịch sử châu Âu, trong đó có những trận kinh điển như Austerlitz (1805) đánh bại liên quân Nga - Áo, Chiến dịch Italy (1796-1797), cuộc viễn chinh Ai Cập (1798-1799), trận Jena-Auerstedt (1806) đánh bại Phổ - một trong 4 đế quốc lớn mạnh nhất thế giới lúc bấy giờ…

Những chiến thuật sáng tạo của Napoléon góp phần quan trọng vào sự hình thành, phát triển của bộ môn khoa học quân sự, đặt nền tảng cho học thuyết quân sự cận đại. Đồng thời đưa Napoléon bước lên đỉnh cao chính trị. 35 tuổi, Napoléon đăng quang Hoàng đế Pháp, lên ngôi vua Ý, chúa tể Liên bang Sông Rhein.

Trong suốt những năm chinh chiến, Napoléon luôn nung nấu khát vọng xây dựng một xã hội tiến bộ. Napoléon thường xuyên đến quán cà phê Café Procope – nơi gặp gỡ của giới tri thức khai sáng đương thời như Voltaire, Diderot, Rousseau, D’Alembert… Tại đây, ông tiếp cận những lý tưởng tiến bộ về tinh thần bác ái, khoan dung, tình huynh đệ, ước vọng một chính phủ hiến pháp…

Dựa trên nền tảng của những học thuyết khai sáng được tiếp cận từ quán cà phê, Napoléon đã thực hiện hàng loạt cuộc cải cách làm thay đổi toàn nước Pháp và châu Âu. Napoléon là vị hoàng đế đầu tiên của châu Âu thực hiện chính sách hòa hợp tôn giáo, ban hành bộ luật Napoléon nhằm mở rộng nhân quyền.

Đặc biệt, Napoléon nhận thấy rõ tầm quan trọng của giáo dục trong công cuộc xây dựng xã hội mới. Ông cho rằng hiện tại và tương lai đều phụ thuộc vào giáo dục, phải hun đúc được một thế hệ công dân tích cực “có tư duy đúng đắn”. Napoléon tập hợp những nhà khoa học nghiên cứu và định chuẩn lại hệ thống giáo dục từ cấp tiểu học đến đại học. Ông cho xây dựng trường học đại chúng và lập nên hệ thống trường học giáo dục chuyên biệt như École Normale Supérieure (đại học sư phạm), École Polytechnique (đại học Bách khoa), Grandes Écoles (tổ chức đào tạo cấp cao), các học viện nghiên cứu… Trong bài diễn văn kết nạp học viên vào Học viện Pháp năm 1797, Napoléon nhấn mạnh “Sức mạnh thực sự của Cộng hòa Pháp nằm ở chỗ bất cứ một tư tưởng mới nào cũng phải thuộc về chúng ta”.

Những trường học này đã đào tạo lớp nhân tài cho nền quân sự, công nghiệp và hành chính của Pháp. Đến thế kỷ 19, một lớp người mới đã thành hình với những sáng kiến khoa học ứng dụng giúp cho Pháp trở thành quốc gia hùng cường, ảnh hưởng trên toàn châu Âu, Paris phát triển trở thành trung tâm của nền văn minh phương Tây.

Sử gia Andrew Roberts đã gọi Napoléon Bonaparte là “Nhà Khai Sáng trên yên ngựa”, ông mang tự do, tinh thần khai phóng dân tộc đến những vùng đất mà ông chinh phục. Những cải cách của ông là “dự án cách mạng” khuyến khích phát triển xã hội tiến bộ, đẩy nhanh sự kết thúc của chế độ phong kiến, xác lập chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa quốc gia... Chính tinh thần này đã tạo ra một khối toàn kết dân tộc Pháp, thổi bùng lên lý tưởng dân tộc tại Đức, Ý, Hà Lan, Thụy Sĩ...

Các nhà nghiên cứu đều cho rằng Napoléon Bonaparte là một nhà quân sự, chính trị kiệt xuất, một trong những vĩ nhân làm thay đổi lịch sử thế giới. Những thành công tột bậc đó có được nhờ quá trình học hỏi và sáng tạo liên tục. Napoléon Bonaparte là người ứng dụng, sáng tạo và hoàn thiện những học thuyết, tư tưởng của những nhân vật ảnh hưởng trong lịch sử. Trong các chiến thuật quân sự của ông là bóng dáng của Alexander đại đế, Julius Caesar vĩ đại… Trong những cải cách xã hội của ông có tư tưởng tự do tôn giáo của Voltaire và “Khế ước xã hội” của Rousseau. Trong bộ luật Napoléon tác động đến hệ thống luật dân sự thế giới là tư tưởng của cuộc Cách mạng Pháp và Luật La Mã…

Napoléon Bonaparte là minh chứng cho thấy, một người xuất thân từ đảo Corsica nhỏ bé cũng có thể thay đổi thế giới. Chính khát vọng vĩ đại tạo nên con người vĩ đại, chính quá trình học tập, ứng dụng và sáng tạo không ngừng sẽ dẫn lối đến thành công.

Đón đọc kỳ sau: Nhà tư tưởng Voltaire và những khai sáng bên tách cà phê