Cạnh tranh gay gắt với Mỹ, Trung Quốc muốn nhân tài công nghệ trẻ tuổi đóng vai trò dẫn đầu

Quốc vụ viện Trung Quốc vừa đưa ra một loạt biện pháp nhằm nuôi dưỡng và sử dụng tài năng trẻ trong các lĩnh vực công nghệ, cam kết để họ “đóng vai trò dẫn đầu” trong các dự án lớn.

Để làm cho đội ngũ nhân tài công nghệ của mình trẻ hơn và mạnh mẽ hơn, Quốc vụ viện Trung Quốc đã ra chỉ thị rằng ít nhất một nửa số lãnh đạo và thành viên cốt cán của các dự án lớn phải ở độ tuổi dưới 40, đồng thời quỹ nghiên cứu cơ bản từ chính quyền trung ương chủ yếu nên được phân bổ cho những người dưới 35 tuổi.

Theo chỉ thị của Quốc vụ viện Trung Quốc được tờ Tân Hoa Xã đăng tải, cuộc sống nghề nghiệp của các tài năng công nghệ trẻ “rất phù hợp” với kế hoạch của Trung Quốc nhằm trở thành một cường quốc hiện đại hóa vào giữa thế kỷ này. Việc tận dụng lợi thế của nhóm người này “có tầm quan trọng to lớn” để quốc gia đạt được sự độc lập về khoa học công nghệ và tăng cường khả năng cạnh tranh nhân tài.

Bắc Kinh coi nhân tài là trọng tâm cho tiến bộ công nghệ của mình khi kế hoạch 5 năm 2021- 2025 của Trung Quốc tập trung vào tăng trưởng dựa trên đổi mới và cuộc chiến công nghệ với Mỹ ngày càng leo thang.

“Các nhân tài công nghệ trẻ có thể chất mạnh mẽ, năng động trong tư duy và cập nhật kiến thức nhanh chóng. Một số có tầm nhìn rộng, toàn cầu và có thể nắm bắt các xu hướng công nghệ mới nhất”, theo lời giải thích về chính sách mới của Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc. Tuy nhiên, họ thường phải đối mặt với những thách thức như thiếu hỗ trợ tài chính và cơ hội khi bắt đầu sự nghiệp, hệ thống đánh giá không phản ánh đúng đặc điểm của họ, gánh nặng gia tăng trong các nhiệm vụ không liên quan đến nghiên cứu cũng như áp lực nặng nề trong cuộc sống.

Chỉ thị mới nhất hứa hẹn sẽ loại bỏ các rào cản liên quan đến chức danh công việc và trình độ học vấn, đồng thời nới lỏng các giới hạn về độ tuổi với người nộp đơn cho các dự án nghiên cứu và phát triển quan trọng.

Quốc vụ viện Trung Quốc cũng tuyên bố sẽ cung cấp cho các chuyên gia trẻ nhiều quyền lực hơn trong các cơ quan ra quyết định, nhấn mạnh rằng ít nhất 1/3 nhóm chuyên đánh giá hiệu suất của các dự án công nghệ phải ở độ tuổi dưới 45.

Chỉ thị cũng yêu cầu đơn giản hóa quy trình hành chính để đăng ký chi phí và giảm yêu cầu tham gia vào các hoạt động không liên quan đến nghiên cứu, cho phép 80% thời gian của họ hàng tuần được tập trung vào nghiên cứu.

Chính quyền cũng cam kết “sử dụng các biện pháp thích hợp” để cải thiện thu nhập cho tài năng công nghệ Trung Quốc, hiện thấp hơn nhiều so với các nước phương Tây.

Bất chấp một số chính sách gần đây, các chuyên gia khoa học ở Trung Quốc từ lâu vẫn phàn nàn về khối lượng công việc hành chính cần thiết phải thực hiện cho các dự án được chính phủ hỗ trợ. Hệ thống đánh giá cũng chủ yếu dựa vào chức danh, danh hiệu và số lượng bài viết được xuất bản, gây khó khăn cho các tài năng trẻ.

Gọi "nhân tài là nguồn tài nguyên đầu tiên”, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã áp dụng chiến lược mở rộng nguồn nhân tài khoa học và công nghệ bằng cách cải thiện giáo dục trong nước và thu hút nhân tài nước ngoài quay trở lại nước.

Chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc đạt kỷ lục 3,09 ngàn tỉ nhân dân tệ (426 tỉ USD) vào năm 2022, tăng 10,4% so với 2021.

Trong một thập kỷ cho đến năm 2018, Trung Quốc đã tìm cách tuyển dụng các nhà khoa học ưu tú được đào tạo ở nước ngoài theo chương trình được chính phủ tài trợ hào phóng, mà Mỹ coi là mối đe dọa với lợi ích và ưu thế công nghệ của nước này.

Hai năm sau khi ngừng thúc đẩy Kế hoạch Ngàn Nhân tài (TTP) trong bối cảnh Mỹ điều tra về các nhà khoa học, Trung Quốc đã lặng lẽ khôi phục sáng kiến này dưới cái tên và hình thức mới như một phần trong sứ mệnh rộng lớn hơn nhằm nâng cao trình độ công nghệ của mình, theo ba nguồn tin có kiến thức về vấn đề này và cuộc xem xét của Reuters với hơn 500 tài liệu chính phủ từ năm 2019 đến 2023.

Đợt tuyển dụng mới được cải tiến, cung cấp các đặc quyền bao gồm trợ cấp mua nhà và tiền thưởng ký hợp đồng thông thường từ 3 đến 5 triệu nhân dân tệ (khoảng 420.000 đến 700.000 USD).

Trung Quốc vận hành các chương trình nhân tài ở nhiều cấp chính quyền khác nhau, nhắm vào sự kết hợp giữa người Trung Quốc ở nước ngoài và các chuyên gia nước ngoài. Sự thay thế chính cho TTP là một chương trình có tên Qiming (Khai sáng) do Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc giám sát.

Cuộc đua thu hút nhân tài công nghệ diễn ra khi Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh nhu cầu của nước này phải đạt được khả năng tự chủ về chất bán dẫn trước các lệnh hạn chế xuất khẩu từ Mỹ. Các quy định được Bộ Thương mại Mỹ thông qua vào tháng 10, hạn chế công dân Mỹ và thường trú nhân Mỹ hỗ trợ phát triển và sản xuất chip tiên tiến ở Trung Quốc, cùng với các biện pháp khác.

Theo Tân Hoa Xã, Trung Quốc trước đây cho biết việc tuyển dụng ở nước ngoài thông qua TTP nhằm mục đích xây dựng một nền kinh tế dựa trên sự đổi mới và thúc đẩy dịch chuyển nhân tài, đồng thời tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ.

Hai nguồn tin Reuters cho biết Qiming tuyển dụng từ các lĩnh vực khoa học và công nghệ, bao gồm các lĩnh vực “nhạy cảm” hoặc “bí mật”, chẳng hạn như chất bán dẫn. Không giống TTP, Qiming không công khai những người được trao giải, đồng thời không xuất hiện trên các trang web của chính phủ Trung Quốc. Đây là điều mà các nguồn tin cho biết phản ánh sự nhạy cảm của nó.

Một số tài liệu đề cập đến Qiming cùng với Huoju, một sáng kiến lâu đời của Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc tập trung vào việc tạo ra các cụm công ty công nghệ.

Theo nguồn tin của Reuters, Qiming cũng hoạt động song song với các sáng kiến tuyển dụng do chính quyền địa phương và cấp tỉnh thực hiện cũng như hoạt động tuyển dụng được chính phủ hậu thuẫn bởi các hãng chip Trung Quốc.

Mỹ từ lâu đã cáo buộc Trung Quốc ăn cắp tài sản trí tuệ và công nghệ, một cáo buộc mà Bắc Kinh bác bỏ vì cho rằng có động cơ chính trị.

Khi được hỏi về kế hoạch tuyển dụng nhân tài của Trung Quốc, Dean Boyd, người phát ngôn Trung tâm An ninh và Phản gián Quốc gia của chính phủ Mỹ, cho biết: “Các đối thủ nước ngoài và các đối thủ cạnh tranh chiến lược hiểu rằng việc chiêu mộ nhân tài hàng đầu của Mỹ và phương Tây cũng tốt như việc có được chính công nghệ. Khi việc tuyển dụng đó tạo ra những mâu thuẫn về quyền lợi hay cam kết, điều đó có thể tạo ra rủi ro cho an ninh kinh tế và quốc gia của Mỹ”.

Nick Marro, nhà phân tích về Trung Quốc tại Economist Intelligence Unit (Đơn vị Tình báo Kinh tế), cho biết việc hạn chế rò rỉ tài sản trí tuệ thông qua dòng nhân tài là rất khó vì những nỗ lực như vậy "có nguy cơ biến thành các cuộc săn lùng nhân tài mang tính sắc tộc".