Chuyên gia nói gì về dự thảo nghị định điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu?

Không khuyến khích kinh doanh, mua bán

Dự thảo nghị định điện mặt trời mái nhà (MTMN) tự sản, tự tiêu đang nhận được nhiều sự quan tâm của người dân, tổ chức.

Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện 8) phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng điện MTMN tự sản, tự tiêu (phục vụ tiêu thụ tại chỗ, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia).

Về định hướng phát triển nguồn điện và phương án phát triển nguồn điện nêu rất rõ: “Ưu tiên, khuyến khích phát triển điện gió, điện mặt trời tự sản tự tiêu (trong đó có điện MTMN của người dân và mái công trình xây dựng, điện mặt trời tại các cơ sở sản xuất kinh doanh, tiêu thụ tại chỗ, không đấu nối hoặc không bán điện vào lưới điện quốc gia)”.

Triển khai Quy hoạch điện 8, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương hiện đang nghiên cứu xây dựng Dự thảo Nghị định quy định cơ chế, chính sách phát triển điện MTMN tự sản, tự tiêu và mục tiêu tạo cơ sở, hành lang pháp lý để thực hiện đạt mục tiêu, định hướng phát triển đối với nguồn điện MTMN tự sản tự tiêu được quy định tại Quy hoạch điện 8.

Theo Bộ Công Thương, “tự sản tự tiêu” là tự sản xuất, rồi tự tiêu thụ, hay nói cách khác là tự cung, tự cấp. Như vậy, đối với vấn đề sử dụng điện, lợi ích ở đây là cho chính người dùng điện, được chủ động một phần nguồn điện cho mục đích tự sử dụng của mình và giảm bớt sự phụ thuộc nguồn điện từ hệ thống điện quốc gia.

Theo đó, nhà nước khuyến khích các tổ chức, cá nhân có nhu cầu sử dụng điện bao nhiêu thì sản xuất (hay lắp đặt) bấy nhiêu, sản xuất để đủ dùng, nếu thiếu thì nhà nước cấp bù thêm và không khuyến khích lắp đặt thừa công suất để phát lên hệ thống điện quốc gia.

Như vậy, ở góc độ nhà nước, người dân và doanh nghiệp, việc xây dựng, lắp đặt điện mặt trời mái nhà để tự sản, tự tiêu không phải là đầu tư để kinh doanh hay tìm kiếm lợi nhuận mà là mua sự tiện ích, sự chủ động trong việc sử dụng điện.

Trong tương lai, sau khi Bộ Công Thương tổng kết thực tiễn thi hành chính sách, qua đó có đánh giá hiệu quả về chính sách tự sản, tự tiêu để đề xuất với cấp có thẩm quyền lộ trình, giải pháp mua bán sản lượng điện dư thừa. Khi đó việc mua bán điện dư thừa mới đủ cơ sở pháp lý thực hiện.

Tại cuộc họp báo Chính phủ vừa diễn ra, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cũng nêu, Quy hoạch điện 8 ưu tiên, khuyến khích phát triển điện gió, điện mặt trời tự sản, tự tiêu; trong đó có điện MTMN của người dân và mái công trình xây dựng của các công sở, các cơ sở sản xuất kinh doanh để tiêu thụ tại chỗ, không đấu nối hoặc không bán điện vào lưới điện quốc gia.

“Việc phát triển nguồn điện này tập trung vào tận dụng điện MTMN trên các công trình xây dựng, đồng thời khuyến khích phải tự sản, tự tiêu dùng tại chỗ chứ không phục vụ cho mục đích kinh doanh, mua bán điện”, ông Tân nói.

Cần phân tích kỹ lợi và hại

Theo TS Nguyễn Anh Tuấn, Phó chủ tịch Hiệp hội năng lượng Việt Nam, hầu như các hộ lắp điện MTMN đều có nhu cầu mua điện, ngoài phần tự phát, nhu cầu nối lưới là hợp lý, tự nhiên.

Do đó, việc không chấp nhận cho điện MTMN đấu nối làm cho các hệ thống điện MTMN phải lắp bộ chống phát ngược (zero export) dẫn đến lãng phí xã hội, đồng thời tạo ra nhiều bất lợi về kỹ thuật và khả năng vận hành lâu dài của các hệ thống điện MTMN (hệ thống điện MTMN sẽ giảm tuổi thọ đáng kể nếu bị ngắt quá nhiều bởi chức năng chống phát ngược).

Ông Tuấn cũng nêu, khi chưa tính toán được toàn bộ lợi ích-chi phí và các hệ lụy của việc các hộ điện mặt trời tự sản, tự tiêu bán điện vào lưới, ông đồng tình với Bộ Công Thương về quy định “ghi nhận sản lượng điện với giá 0 đồng”.

Theo ông Tuấn, cần có những tính toán cụ thể về lợi và hại của sản lượng điện này. Ví dụ: mặt lợi là giảm đầu tư nguồn mới, giảm được chi phí truyền tải phân phối, giảm phát thải khí nhà kính…; mặt hại là phải tiết giảm/ngừng các tổ máy phát điện có hiệu quả kinh tế, tăng chi phí điều độ, điều áp dưới tải… do dư thừa nguồn vào thấp điểm trưa và không phát vào cao điểm chiều.

“Giá trị ghi nhận này, trước mắt, có thể được Chính phủ cho phép hạch toán vào chi phí đầu tư cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa, không được coi là lợi nhuận của bên cung cấp điện. Cần có những giải thích rõ ràng để tránh suy diễn, kích động với chính sách”, ông Tuấn nêu.

Cũng theo ông Tuấn, “giá 0 đồng” là có tính chất thận trọng, tạm thời, chống trục lợi chính sách trong khi chưa có những kinh nghiệm thực tế áp dụng, vì vậy kiến nghị trong nghị định cần có quy định về thời gian áp dụng mức giá 0 đồng này (ví dụ: giai đoạn ba năm 2024-2027).

Ông Tuấn cho rằng Bộ Công Thương nên tiếp tục cho nghiên cứu tính toán, đánh giá đầy đủ lợi ích-chi phí về kỹ thuật, tác động về pháp lý, kinh tế-xã hội để giai đoạn sau có quy định giá hợp lý. Khi đó Nhà nước có thể quy định mức giá cao, thấp hoặc giá âm, tùy thời điểm, tùy khu vực địa lý.

Ngoài ra, ông Tuấn cho rằng nên có quy định về chính sách hỗ trợ, mang lại các ưu đãi cho những đối tượng cần khuyến khích khi phát triển điện MTMN (ví dụ như vùng sâu vùng xa, miền núi hải đảo, khu vực có yếu tố thời tiết ít thuận lợi trong khi nhu cầu phụ tải cao, hoặc truyền tải điện khó khăn).

Tại các khu vực địa lý này, có thể cho phép dùng cơ chế bù trừ (net-metering). Có thể quy định mức phát lên lưới không vượt quá 20-30% phụ tải tự tiêu thụ; cũng có thể quy định cơ chế bù trừ khi phát vào lưới 3kWh được trừ 1kWh mua điện… Cần có tính toán cụ thể để xác định.

Điều thứ năm, với các hộ điện MTMN tự sản, tự tiêu có bộ lưu trữ, cho phép bán vào hệ thống điện vào giờ cao điểm 4-7 giờ chiều và có thể giá cao hơn giá mua để khuyến khích lắp lưu trữ và hỗ trợ hệ thống.