Cúng tất niên là phong tục tập quán lâu đời của người Việt Nam thường được thực hiện vào chiều và tối ngày 29 hoặc 30 Tết, trước lễ cúng giao thừa. Tuy nhiên, có một số gia đình đi du lịch nên có thể cúng sớm hơn thông lệ.
Theo quan niệm, bữa cơm tất niên có ý nghĩa là sum họp, để mời ông bà, tổ tiên, những người đã khuất về ăn tết cùng con cháu. Bữa cơm tất niên chính là thể hiện sự kết nối giữa các thế hệ trong gia đình người Việt, để tiễn năm cũ qua đi và đón mừng năm mới với tràn đầy sự hy vọng về những điều hanh thông.
Theo chuyên gia Tuấn Anh, năm 2020 Canh Tý, vận khí là Bích Thượng thổ nên các gia đình nên chọn cúng vào ngày 29 hoặc 30 tháng Chạp tức ngày 23.1.2020 và 24.1.2020. Về giờ tốt để cúng tất niên, các gia đình nên chọn cúng vào các thời điểm: 9-11h (giờ Thìn); 17 -19h (giờ Dậu); 21-23h (giờ Hợi).
Hiện nay nhiều gia đình có xu hướng làm cơm cúng Tất niên sớm hơn, có thể luân phiên nhau trong vài ngày trước Tết để người thân có thể tới nhà nhau hoặc về quê hay đi du lịch. Về vấn đề này, các chuyên gia văn hoá cho rằng tùy thuộc vào điều kiện của từng gia đình mà có thể lựa chọn thời điểm thích hợp nhất để tiến hành lễ cúng cũng như cả gia đình đoàn tụ bên mâm cơm Tất niên.
Trên Dân Việt, chuyên gia văn hóa Nguyễn Đức Hiển lý giải, cúng ngày nào là do tâm của gia chủ: “Linh tại ngã, bất linh tại ngã tức là có linh thiêng hay không là do chính bản thân mình, chỉ cần thành tâm là được”
Mâm cỗ cúng Tất niên gồm những gì?
Về lễ vật cần chuẩn bị cho lễ cúng tất niên, theo các chuyên gia, sẽ tùy từng vùng miền mà có những đặc trưng riêng. Miền Bắc hay có canh móng giò hầm măng, miến lòng gà, xôi, bánh chưng, nem, giò lụa, giò xào...
Miền Trung có bánh chưng, bánh tét, giò lụa, gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua...
Miền Nam hay có bánh tét, canh măng, thịt kho tàu, gỏi tôm thịt, nem, chả giò.
Cỗ mặn hoặc chay tùy gia đình với đầy đủ các món ăn ngày Tết, được chế biến thơm ngon tinh khiết, bày biện phải đầy đặn, trang nghiêm.
Mâm cỗ cúng thường được đặt ở một cái bàn con bên dưới, còn trên bàn thờ chính chỉ để hoa tươi, mâm ngũ quả, một ít tiền vàng mã mang tính tượng trưng.
Sau khi chuẩn bị mâm cơm cúng, gia chủ sẽ thắp hương và đọc văn khấn, rồi lần lượt các thành viên khác làm lễ vái.
Bài cúng lễ Tất niên
Trong dân gian hiện nay còn lưu truyền nhiều bài văn khấn tất niên, tuy nhiên, bạn có thể tham khảo văn khấn lễ, bài cúng Tất niên chiều 30 Tết (Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Văn hóa Thông tin):
Nam Mô A Di Đà Phật! (3 lần)
- Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
- Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu Thổ, chư vị Tôn thần.
- Con kính lạy ngài Kim niên Đương cai Thái Tuế chí đức tôn thần.
- Con kính lạy các ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương.
- Con kính lạy ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa tôn thần.
- Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ Thổ, Long mạch, Tài thần, Bản gia Táo quân, cùng tất cả các vị thần linh cai quản trong xứ này.
- Con kính lạy chư gia Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Tiên linh nội ngoại họ ...
Hôm nay là ngày ... tháng Chạp năm ...
Tín chủ (chúng) con là: ...
Ngụ tại...
Trước án kính cẩn thưa trình: Đông tàn sắp hết, năm kiệt tháng cùng, xuân tiết gần kề, minh niên sắp tới.
Chúng con cùng toàn thể gia quyến sắm sanh phẩm vật hương hoa, cơm canh thịnh soạn, sửa lễ tất niên, dâng cúng Thiên Địa tôn thần, phụng hiến Tổ tiên, truy niệm chư linh.
Theo như thường lệ tuế trừ cáo tế, cúi xin chư vị tôn thần, liệt vị gia tiên, bản xứ tiền hậu chư vị hương linh giáng lâm án toạ, phủ thuỳ chứng giám, thụ hưởng lễ vật, phù hộ toàn gia lớn bé trẻ già bình an thịnh vượng, bách sự như ý, vạn sự tốt lành, luôn luôn mạnh khoẻ, gia đình hoà thuận.
Thành tâm bái thỉnh, cúi xin chư vị tôn thần và gia tiên nội ngoại chứng giám phù hộ độ trì.
Nam Mô A-di-đà Phật (3 lần, 3 lạy).
Minh An