Giới khoa học mong vắc xin đường mũi sẽ ngăn sự lây truyền SARS-CoV-2

Những ai được tiêm liều vắc xin COVID-19 tăng cường ở Anh vào tháng 9 sẽ là một trong những người đầu tiên trên thế giới nhận vắc xin lưỡng trị của Moderna, loại vắc xin này bảo vệ chống lại hai chủng vi rút SARS-CoV-2. Thế nhưng, các nhà khoa học nói rằng có một quan niệm sai lầm rằng loại vắc xin mới nhất này là bản nâng cấp của những gì trước đó.

Sự phát triển của vi rút SARS-CoV-2 để dễ lây truyền hơn và khả năng né tránh miễn dịch tốt hơn đang vượt xa ngay cả các loại vắc xin mRNA như của Moderna. Thế hệ vắc xin hiện tại vẫn rất cần thiết để bảo vệ chúng ta chống lại bệnh nặng và tử vong. Thế nhưng khi nói đến việc kiểm soát nhiễm SARS-CoV-2, chúng ta đang ở trong một tình huống tương đương việc “chạy với tốc độ ổn định trên máy chạy bộ đang tăng tốc”.

Các nhà khoa học hàng đầu đang kêu gọi tập trung đổi mới vào vắc xin qua đường mũi, được phân phối thông qua bình xịt lên mũi thay vì tiêm. Họ nói rằng vắc xin đường mũi có cơ hội tốt nhất để ngăn chặn sự lây truyền SARS-CoV-2 và giảm nhiễm vi rút xuống mức có thể kiểm soát được.

“Việc giải quyết vấn đề tạo ra khả năng miễn dịch thực sự hiệu quả trước sự lây truyền SARS-CoV-2 là thách thức quan trọng, mà thực sự xứng đáng nhận được sự quan tâm và năng lượng đáng kể dù nó sẽ mất một chút thời gian và nỗ lực”, tiến sĩ Sandy Douglas, thành viên của nhóm phân phối vắc xin Oxford/AstraZeneca, cho biết.

Các loại vắc xin hiện tại kích hoạt phản ứng trong hệ thống miễn dịch toàn thân, giúp ngăn ngừa bệnh nghiêm trọng sau khi nhiễm SARS-CoV-2. Thế nhưng, sự thiếu sót lớn là vắc xin được tiêm không tạo ra được miễn dịch trong đường hô hấp (miễn dịch niêm mạc), là tuyến phòng thủ đầu tiên của cơ thể chống lại COVID-19.

Benjamin Goldman-Israelow, nhà nghiên cứu các bệnh truyền nhiễm tại Đại học Yale (Mỹ), bình luận: “Nó giống như việc có lính canh phía sau cổng lâu đài so với việc có lính canh phía trước”.

Hiện nay, nhiều người coi vắc xin dạng này là cách thực tế nhất để đạt được miễn dịch qua đường mũi và phá vỡ chuỗi lây truyền SARS-CoV-2. Hơn 12 thử nghiệm lâm sàng về vắc xin đường mũi đang được tiến hành, bao gồm cả thử nghiệm giai đoạn 1 với phiên bản vắc xin Oxford/AstraZeneca.

Theo Sandy Douglas, không nên đánh giá thấp thách thức. Ông nói: “Để bảo vệ khỏi sự lây truyền SARS-CoV-2, chúng ta đang cố gắng làm tốt hơn đáng kể để tránh phơi nhiễm vi rút”.

Có ít trải nghiệm hơn về vắc xin đường mũi. Được sử dụng rộng rãi nhất cho đến nay là Flumist, thuốc xịt cúm của AstraZeneca, sử dụng một loại vi rút cúm suy yếu hoạt động bằng cách xâm nhập vào các tế bào niêm mạc mũi và kích hoạt đáp ứng miễn dịch.

Loại vắc xin này cần phải đạt được điểm ngọt ngào có đủ lượng vi rút để kích hoạt hệ thống miễn dịch, nhưng không quá nhiều để vi rút bắt đầu tái tạo và dẫn đến việc con người bị lây nhiễm SARS-CoV-2 (hiện tượng đằng sau một loạt các trường hợp bại liệt gần đây ở Anh). Sandy Douglas cho biết: “Đó không phải là con đường mà người ta nhiệt tình với việc nghiên cứu một loại vắc xin mới”.

Với các phương pháp tiếp cận vắc xin mới, luôn có khả năng xảy ra các tác dụng phụ không mong muốn, có thể khiến một số công ty nản lòng. Một loại vắc xin cúm dùng trong mũi được sử dụng ở Thụy Sĩ vào những năm 1990 đã bị thu hồi sau khi có liên quan đến các trường hợp liệt mặt.

Sandy Douglas nói: “Hồ sơ an toàn có thể tốt hơn với vắc xin qua đường mũi, nhưng vẫn còn một chút điều chưa biết”.

Cũng không có sự nhất trí về mức độ hiệu quả của một loại vắc xin đường mũi để có thể đưa ra thị trường. Tiến sĩ Samuel Wu, Giám đốc y tế tạm thời của công ty CyanVac (Mỹ) đang đưa vắc xin COVID-19 đường mũi vào thử nghiệm giai đoạn 2, nói: “Có thể an toàn khi nói rằng chặn lây truyền SARS-CoV-2 hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn sẽ thích hợp hơn”. Tuy nhiên, một tỷ lệ phần trăm nhỏ trong việc ngăn truyền tải vi rút SARS-CoV-2 có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong thế giới thực. Tiến sĩ Samuel Wu nói: “Giảm 30% sự lây truyền SARS-CoV-2 sẽ dẫn đến giảm 65% số ca COVID-19 sau ba đợt dịch”.

Ông nói thêm: “Câu hỏi khó trả lời hơn là làm thế nào bạn thực sự đo lường mức độ giảm lây truyền SARS-CoV-2 trong một thử nghiệm lâm sàng. Chúng tôi đã thực hiện một mô hình sống cùng nhau để chứng minh rằng vắc xin của chúng tôi làm giảm sự lây truyền SARS-CoV-2 ở chồn sương, nhưng theo như chúng tôi biết thì chưa có ai cố gắng thực hiện một thí nghiệm như vậy với những tình nguyện viên là con người”.

Giáo sư Akiko Iwasaki, nhà miễn dịch học tại Đại học Yale, đồng sáng lập công ty Xanadu Bio, đang phát triển một loại vắc xin đường mũi tăng cường được thiết kế để điều chỉnh khả năng miễn dịch lưu hành hiện có (từ vắc xin đã tiêm) vào đường hô hấp mà không cần vi rút sống.

Loại vắc xin này được cung cấp khả năng bảo vệ chống lại sự lây truyền SARS-CoV-2 trong các thử nghiệm trên động vật và nhóm nghiên cứu hy vọng sẽ khởi động thử nghiệm giai đoạn 1 vào năm tới.

Thế nhưng, Akiko Iwasaki nói cần phải có nỗ lực phối hợp để cung cấp vắc xin qua đường mũi cho thị trường và bà kêu gọi “Operation Nasal Vaccine - Chiến dịch vắc xin qua đường mũi với tốc độ cực nhanh”, sáng kiến tương tự Operation Warp Speed (chiến dịch thần tốc) cho giai đoạn này của đại dịch vào năm 2020 do cựu Tổng thống Trump khởi xướng.

“Một phòng thí nghiệm học thuật nhỏ như của tôi không được trang bị khả năng sản xuất, quản lý, phân phối. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ đầy đủ của các khu vực công và tư nhân”, Akiko Iwasaki thổ lộ.

Sandy Douglas đồng ý với điều đó.

“Có những thất bại thị trường trong việc phát triển vắc xin vì các công ty không muốn chấp nhận rủi ro. Họ không gặt hái được đầy đủ lợi ích cho xã hội. Nếu họ sẽ phải chịu chi phí và rủi ro mà không có nguồn tài trợ công đáng kể thì sẽ không có đủ nghiên cứu xảy ra", ông nói.