Kinh tế khó khăn, lao động về hưu Trung Quốc quay lại làm việc

2 năm sau khi nghỉ hưu tại một căn tin doanh nghiệp nhà nước, Zhao Yanfang lại làm việc cho một quán mì ở Bắc Kinh. Bà bận rộn xử lý đơn đặt món trên hàng loạt ứng dụng và đọc ưu đãi trong ngày cho thực khách ăn tại quán.

Con trai bà - cha của hai đứa trẻ sinh đôi - đã mất việc trong đại dịch. Người phụ nữ 52 tuổi chia sẻ: “Tất cả là vì con trai. Nếu không phải để giúp đỡ gia đình con trai thì tôi sẽ không bao giờ phải đi làm trở lại sau khi nghỉ hưu, vất vả học hệ thống đặt món phức tạp này. Tôi vốn nghĩ kinh nghiệm 30 năm của mình là đủ cho công việc phục vụ quán ăn. Tôi không ngờ nó lại khó như vậy”.

Zhao là một trong số hàng triệu lao động nghỉ hưu Trung Quốc đã hoặc đang cân nhắc quay lại làm việc vì gánh nặng tài chính gia đình tăng cao bởi chính sách “Zero COVID”. Bắc Kinh vài năm qua cũng nỗ lực khuyến khích họ đi làm trở lại khi lực lượng lao động sụt giảm dần do dân số già hóa.

Theo báo cáo Liên Hợp Quốc công bố tháng 7, dân số thuộc độ tuổi lao động (16 - 64 tuổi) của Trung Quốc dự kiến giảm hơn 60% trong 8 thập kỷ tới.

Ủy ban Y tế quốc gia Trung Quốc cho biết tính đến cuối năm 2020, nước này có 264 triệu người trên 60 tuổi, ước tính đến năm 2035 tăng lên 400 triệu - chiếm hơn 30% dân số quốc gia. Viện Khoa học Trung Quốc năm 2019 từng dự báo quỹ hưu trí có thể cạn tiền vào năm 2035.

Dường như đã đến lúc Trung Quốc phải giải quyết vấn đề tuổi nghỉ hưu. Tuổi nghỉ hưu hiện tại là 60 với nam, 55 với nữ làm công việc văn phòng và 50 với nữ làm công việc tay chân - quy định có từ thời tuổi thọ trung bình người dân Trung Quốc chỉ bằng một nửa hiện nay. Giới chuyên gia nhân khẩu học nhiều lần kêu gọi nâng tuổi nghỉ hưu, đặc biệt với nữ.

Tháng 2 năm nay, chính phủ Trung Quốc xác nhận sẽ nâng dần tuổi nghỉ hưu theo các kế hoạch nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu người lớn tuổi, phù hợp tình hình dân số thực tế.

Truyền thông Trung Quốc ra sức tuyên truyền giá trị to lớn của làm việc lâu dài. Chính phủ vào tháng 8 ra mắt trang web kết nối người tìm việc lớn tuổi với nhà tuyển dụng tiềm năng. McDonald’s đi tiên phong khi tuyển nhân viên phục vụ ở độ tuổi nghỉ hưu với mức lương 3.500 nhân dân tệ/tháng, làm việc 40 giờ/tuần.

Cựu giám đốc Ủy ban Dân số Liên Hợp Quốc Joseph Chamie cho biết: “Tuổi thọ cao hơn và số lượng lao động/người lớn tuổi ít đi đang làm tăng gánh nặng tài chính cho việc chi trả lương hưu. Để bù đắp cho chi phí gia tăng đó cũng như cho lực lượng lao động đang sụt giảm, chính phủ các nước đều xem xét nâng tuổi nghỉ hưu”.

Năm ngoái Nhật Bản thông qua dự luật yêu cầu doanh nghiệp giữ lại lao động cho đến khi họ 70 tuổi, nâng tuổi nghỉ hưu từ 65 lên 70. Đức có kế hoạch tăng tuổi hưởng lương hưu nhà nước từ 65 lên 67 vào năm 2031. Chính phủ Pháp năm nay khuyến khích người dân tiếp tục làm việc đến 65 tuổi.

Theo ông Chamie: “Tôi nghĩ trong 1 - 2 thập kỷ tới sẽ có nhiều người lớn tuổi Trung Quốc làm việc hơn. Do khác biệt về giáo dục và kỹ năng ở từng độ tuổi nên có thể họ chỉ làm việc trong ngành sản xuất hoặc dịch vụ cấp thấp”.

Một báo cáo công bố tháng trước của nền tảng tuyển dụng 51jobs.com cho biết hơn 2/3 người Trung Quốc ở độ tuổi nghỉ hưu muốn quay lại làm việc. Tổng cộng 68% người lớn tuổi bày tỏ mong muốn được làm việc sau khi đến tuổi nghỉ hưu (vì nhu cầu tài chính hoặc vì thích cuộc sống bận rộn). Ngành dịch vụ và sản xuất cần nhiều lao động được họ tìm kiếm nhiều nhất.

Danh tiếng “công xưởng thế giới” mà Trung Quốc có được vốn dựa trên lực lượng lao động nhập cư trẻ tuổi rời vùng quê đến các trung tâm xuất khẩu làm việc. Tuy nhiên trong thập kỷ qua độ tuổi trung bình của lao động nhập cư tăng dần, lao động lớn tuổi không lương hưu buộc phải tiếp tục làm việc.

Theo Tổng cục Thống kê quốc gia Trung Quốc, tính đến năm ngoái nước này có 191 triệu lao động nhập cư với độ tuổi trung bình là 41,7 (năm 2008 chỉ 34 tuổi). Hơn 1/4 số lao động nhập cư trên 50 tuổi, hơn 50% trên 40 tuổi.

Kent Huang - doanh nhân sống ở tỉnh Quảng Đông chuyên sản xuất đồ kim khí và nội thất xuất khẩu - cho biết nhiều lao động làm việc cho các nhà xưởng trên địa bàn đồng bằng sông Châu Giang đã trên 40 tuổi.

“Xưởng tôi có 200 người, 80% ngoài 40 hoặc gần 50, lao động ngành sản xuất khoảng 20 tuổi rất hiếm”, doanh nhân Huang chia sẻ.

Lao động lớn tuổi hưởng lương bằng lao động trẻ tuổi, nhưng họ nhận lương theo từng phần việc chứ không phải theo tháng. Vì vậy mà khi đại dịch bùng phát và Trung Quốc áp đặt loạt biện pháp chống dịch nghiêm ngặt bóp nghẹt nhu cầu tiêu dùng, lực lượng này bị ảnh hưởng nặng nề.

“Do dịch bệnh và nhu cầu toàn cầu chững lại, thu nhập của lao động thấp hơn nhiều so với năm ngoái. Nhiều nhà máy gần tôi đã phải sa thải lao động. Số đơn hàng giảm mạnh xuống còn chưa tới 40% năm ngoái. Lao động nữ gần 50 tuổi nằm trong số lao động đầu tiên bị buộc nghỉ việc với mức lương tối thiểu không đủ trang trải chi phí sinh hoạt ở thành thị, chẳng mong có thể phụ giúp gia đình ở quê nhà”, theo doanh nhân Huang.

Lu Zhou - giám đốc điều hành một nhà xưởng sản xuất linh kiện gốc ở tỉnh Giang Tô - cho biết với ngành sản xuất truyền thống như quần áo hay giày dép, tuyển lao động lớn tuổi tốt hơn vì họ yêu thích công việc hơn, không giống lao động trẻ tuổi thường nhảy việc. Nhưng tất nhiên làn sóng ứng dụng công nghệ khiến lao động lớn tuổi khó tìm việc làm hơn.

Nhà đồng sáng lập công ty tuyển dụng Sunshine Immensity Helen Wu cho biết cơ hội thăng chức lên vị trí cấp cao rất ít và xa vời với lao động lớn tuổi, trừ phi họ có quan hệ tốt hoặc từng nắm giữ vị trí cấp cao.

“Triển vọng việc làm cho hầu hết người cao tuổi trong thập kỷ tới sẽ không tươi sáng lắm, do cạnh tranh trong thị trường việc làm Trung Quốc rất khốc liệt”, theo bà Wu.