Kính viễn vọng Arecibo huyền thoại bị “khai tử”

Đài quan sát Arecibo với kính viễn vọng vô tuyến rộng 305 mét tại Puerto Rico hư hỏng quá nặng nên sẽ bị phá bỏ. Các kỹ sư không thể tìm ra cách an toàn để sửa chữa nó sau khi hai dây cáp hỗ trợ cấu trúc bị đứt đột ngột hồi tháng 8 và đầu tháng 11. Theo các chuyên gia, sự cố khiến đĩa vô tuyến và các cấu trúc xung quanh có thể đổ sập bất cứ lúc nào.

Quỹ Khoa học quốc gia Mỹ (NSF), đơn vị sở hữu Đài quan sát Arecibo, cho biết những công trình phụ tại Arecibo dùng để quan sát thiên văn vẫn có thể hoạt động. Tuy nhiên, công trình chính là kính viễn vọng vô tuyến sẽ tự đổ sập hoặc được phá hủy một cách an toàn. Đây là sự kết thúc của một trong những kính viễn vọng mang tính biểu tượng của giới thiên văn học.

Đài quan sát Arecibo được xây dựng dưới đáy một hố sụt tự nhiên tại Puerto Rico vào năm 1963. Đây là kính viễn vọng vô tuyến lớn nhất thế giới trong nhiều thập kỷ, mang lại những phát hiện thiên văn giá trị. Tại đây, các nhà thiên văn học đã gửi một thông điệp vô tuyến giữa các vì sao vào năm 1974, đồng thời phát hiện ra các hành tinh đầu tiên ngoài hệ Mặt trời vào năm 1992.

Một trong những nhiệm vụ trọng yếu mà Arecibo đảm nhận là theo dõi vật thể gần Trái đất, gồm các sao chổi hoặc tiểu hành tinh có thể va chạm với hành tinh chúng ta. Arecibo cũng đã giúp NASA xác định chính xác kích thước, quỹ đạo và hình dạng của những thiên thể được phát hiện trước đó.

Đại học Trung tâm Florida (UCF), đơn vị quản lý Đài quan sát Arecibo, đã nộp đơn xin NSF cấp 10,5 triệu USD để sửa chữa hư hại do sự cố đứt cáp hồi tháng 8. Họ cần sửa chữa ít nhất 6 dây cáp lớn với độ dày 7,6-15,2 cm. Tuy nhiên, công việc còn chưa bắt đầu thì một dây cáp lớn khác lại đứt hôm 6.11.

Nếu có thêm bất kỳ dây cáp nào bị hỏng, toàn bộ kính viễn vọng có thể đổ sập. NSF đã lên các kế hoạch để phá hủy kính viễn vọng một cách an toàn. Tuy nhiên, kế hoạch này sẽ mất nhiều tuần để phát triển và không có gì chắc chắn rằng công trình sẽ không đổ sập trong thời gian này.

NSF quyết định phá bỏ Đài quan sát Arecibo sau khi tham khảo nhiều ý kiến từ các công ty kỹ thuật độc lập. Các bản đánh giá cho thấy cấu trúc kính viễn vọng đứng trước nguy cơ hỏng hóc trầm trọng, các dây cáp có thể không còn đủ sức chịu tải như thiết kế ban đầu.

Ralph Gaume, giám đốc bộ phận thiên văn học của NSF, cho biết: “Ngay cả những nỗ lực ổn định hoặc kiểm tra dây cáp cũng có thể dẫn đến việc đẩy nhanh sự cố thảm khốc này. Chúng tôi rất đau lòng khi thấy một công trình khoa học quan trọng như vậy bị phá bỏ, nhưng an toàn vẫn là ưu tiên hàng đầu”.

Việc đóng cửa diễn ra như một cú sốc đối với cộng đồng thiên văn học. Một chiến dịch truyền thông xã hội với thẻ #WhatAreciboMeansToMe đã diễn ra ngay sau đó. Các nhà thiên văn học, kỹ sư và các nhà khoa học khác, chủ yếu đến từ Puerto Rico, đã chia sẻ những câu chuyện về cách đài thiên văn góp phần vào sự nghiệp của họ. Desireé Cotto-Figueroa, một nhà thiên văn học tại Đại học Puerto Rico, chia sẻ: “Mất Đài quan sát Arecibo sẽ là một tổn thất lớn cho giới khoa học, cho việc bảo vệ hành tinh và cho Puerto Rico”.

Các quan chức NSF nhấn mạnh rằng sự cố đứt cáp xảy ra là một điều bất ngờ. Sau lần đầu tiên, các nhóm kỹ sư đã phát hiện một số ít dây bị đứt trên cáp thứ hai nhưng họ không coi đó là vấn đề lớn vì trọng lượng nó đang mang vẫn nằm trong khả năng cho phép của thiết kế. Ashley Zauderer, giám đốc chương trình tại Ban Khoa học Thiên văn của NSF, cho biết: “Nó không được coi là một mối đe dọa tức thời”.

Nhưng sợi cáp chính được lắp đặt vào đầu những năm 1960 dường như đã xuống cấp theo thời gian. Trong những năm qua, các ủy ban đánh giá độc lập đã liên tục nhấn mạnh sự cần thiết trong việc bảo trì các dây cáp cũ của kính viễn vọng. Zauderer nói rằng việc này đã được hoàn thành theo đúng tiến độ.

Trước đó, một sự cố cũng xảy ra tại Đài quan sát Arecibo vào tháng 1.2014, khi một trận động đất mạnh 6,4 độ Richter đã gây hư hỏng cho một dây cáp chính mà các kỹ sư đã sửa chữa. Cấu trúc “già cỗi” của kính viễn vọng cũng phải hứng chịu những tổn thương khác trong những năm gần đây, bao gồm cơn bão Maria vào năm 2017 và một loạt trận động đất vào đầu năm nay.Vào ngày 7 tháng 11, một dây cáp treo chính (được nhìn thấy đang bị treo) bị đứt khỏi tháp hỗ trợ của nó tại Đài quan sát Arecibo