'Tấm áo' cơ chế cho hình thức kinh doanh kiểu Grab đã quá chật, điều chỉnh thế nào?

Nhận diện sai bản chất của Grab

Theo VCCI, hiện trong lĩnh vực vận tải đang có nhiều ý kiến trái chiều về hình thức kinh doanh của Grab và các hình thức tương tự. Tuy nhiên, Dự thảo một mặt chưa cho phép điều chỉnh loại hình kiểu Grab (do miêu tả trong quy định không sát với tính chất loại hình kinh doanh của Grab), một mặt chưa đặt ra được cơ chế thích hợp cho mô hình mới này (chỉ dẫn chiếu tới quy định vốn chỉ thích hợp với mô hình taxi truyền thống).

Về bản chất của Grab, Khoản 4 Điều 16 Dự thảo phân biệt 2 trường hợp, với 2 cơ chế quản lý tương ứng như sau:

Thứ nhất là đơn vị cung cấp phần mềm để thực hiện hợp đồng điện tử: Dự thảo không quy định đây là đơn vị kinh doanh loại gì, chỉ quy định trường hợp này phải ”theo pháp luật về giao dịch điện tử và pháp luật liên quan”.

Thứ 2 là đơn vị cung cấp phần mềm để thực hiện hợp đồng điện tử trực tiếp điều hành phương tiện, lái xe để vận chuyển hành khách, hàng hóa, hoặc quyết định giá cước vận tải: Dự thảo xác định đây là đơn vị kinh doanh vận tải (tuy nhiên Dự thảo không làm rõ loại hình vận tải trường hợp này là gì, suy đoán là hình thức vận tải theo hợp đồng), phải thực hiện quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng ô tô.

Về trường hợp thứ nhất (chỉ cung cấp phần mềm để thực hiện hợp đồng điện tử), có một số bất cập. Về chủ thể bị quản lý: Quy định này được suy đoán là để áp dụng cho trường hợp các hãng taxi truyền thống sử dụng phần mềm điện tử để ký hợp đồng vận chuyển với khách hàng có yêu cầu. Tuy nhiên, về mặt bản chất đơn vị ”cung cấp phần mềm điện tử” là đơn vị làm phần mềm theo đặt hàng (ví dụ doanh nghiệp công nghệ thông tin) để cung cấp cho khách hàng, hãng taxi chỉ là đơn vị sử dụng phần mềm mà thôi. Việc Nghị định về vận tải lại có quy định quản lý về doanh nghiệp và hoạt động công nghệ thông tin là không hợp lý.

Về cơ chế quản lý áp dụng: Dự thảo quy định đơn vị cung cấp phần mềm này phải chấp hành quy định của pháp luật về giao dịch điện tử và giao dịch liên quan. Tuy nhiên, đơn vị cung cấp phần mềm không phải là đơn vị sử dụng phần mềm, cũng không ký hợp đồng điện tử nào (bởi hợp đồng điện tử ở đây là được ký giữa hãng taxi sử dụng phần mềm và khách hàng). Vì vậy, việc Dự thảo yêu cầu doanh nghiệp cung cấp công nghệ phần mềm phải tuân thủ quy định pháp luật về giao dịch điện tử là không chuẩn xác.

Liên quan tới trường hợp thứ hai (hợp đồng điện tử có trực tiếp điều hành phương tiện, lái xe, quyết định giá cước). Quy định này suy đoán là để áp dụng cho trường hợp kinh doanh của Grab hoặc tương tự (sau đây gọi chung là Grab)?

VCCI cho rằng điều này dẫn đến bất cập tương tự như trên, Grab được quản lý ở đây phải là đơn vị sử dụng phần mềm, chứ không phải đơn vị cung cấp phần mềm (mặc dù có thể Grab cũng chính là đơn vị tạo ra phần mềm).

Bên cạnh đó, bản chất của việc sử dụng phần mềm của Grab là để kết nối các đơn vị vận chuyển với khách hàng có nhu cầu. Grab không ký bất kỳ hợp đồng vận chuyển nào, cũng không phải là chủ thể trong hợp đồng vận chuyển. Hợp đồng điện tử trong trường hợp này được ký giữa bên vận chuyển với hành khách - trong hợp đồng này chỉ có ý chí thống nhất của bên vận chuyển và hành khách mà không có ý chí của Grab.

Ngoài ra, bên cung cấp dịch vụ vận chuyển không phải người lao động của Grab, không nhận lương thường xuyên từ Grab, cũng không chịu bất kỳ ràng buộc về việc phân/giao việc, do đó không chịu sự ”điều hành” nào của Grab theo nghĩa này.

Từ các lý do nêu trên, có thể thấy việc nhận diện chủ thể chịu quản lý như trong khoản 4 Điều 16 là không phù hợp, không gắn được với chủ thể đang cần quản lý (là Grab).

Cần cơ chế mới cho hình thức kinh doanh kiểu Grab

Theo dự kiến tại Điều 16 Dự thảo thì ngoài một số quy định bổ sung liên quan trực tiếp tới hợp đồng vận tải điện tử (các khoản 1-3), chưa có cơ chế nào mới hay riêng biệt nào được dự kiến cho Grab (khoản 4 Điều 16 dẫn chiếu tới cơ chế quản lý thông thường với taxi truyền thống).

Hình thức kinh doanh kiểu Grab rất mới, xét một cách chặt chẽ thì là hình thức cung cấp dịch vụ môi giới mà ở đó Grab đóng vai trò là bên trung gian, môi giới để hai bên có nhu cầu biết và gặp nhau, đồng thời đề xuất/gợi ý nội dung cơ bản của hợp đồng để hai bên xem xét chấp nhận hoặc không chấp nhận. Do đó, việc áp đặt cơ chế quản lý cũ cho một hình thái kinh doanh mới là không hợp lý.

Tuy nhiên, khác với các dịch vụ môi giới thông thường, Grab là dịch vụ môi giới sử dụng công nghệ có thể ảnh hưởng đến một số lượng lớn bên cung cấp dịch vụ vận chuyển và khách hàng. Do đó, cần có biện pháp kiểm soát để giảm thiểu các nguy cơ tác động bất lợi qua môi giới của Grab.

Theo đó, Grab phải bảo đảm rằng tất cả các bên vận chuyển tham gia vào mạng lưới kết nối môi giới của Grab phải có Giấy phép kinh doanh vận tải, đáp ứng đầy đủ quy định của pháp luật đối với người cung cấp dịch vụ vận tải.

Để bảo đảm lợi ích của hành khách khi tranh chấp với bên vận chuyển, Grab có thể phải chịu trách nhiệm đại diện bên vận chuyển xử lý tranh chấp, bồi thường thiệt hại cho khách hàng, nếu có, sau đó Grab yêu cầu bên vận chuyển trả lại cho mình sau.

Để bảo đảm lợi ích của bên vận chuyển, Grab có thể phải thực hiện một số nghĩa vụ nhất định đối với bên vận chuyển tham gia mạng lưới môi giới của mình để giảm thiểu nguy cơ nhóm này có thể thua thiệt trong thương lượng với Grab. Ví dụ, nếu Grab áp đặt các điều kiện về giá cước, tỷ lệ trích trả hoa hồng môi giới một cách bất hợp lý, bên vận chuyển hoàn toàn có thể kiện Grab vì hành vi lạm dụng vị trí độc quyền/thống lĩnh thị trường theo pháp luật cạnh tranh.

Để bảo đảm lợi ích của Nhà nước, Bộ Tài chính sẽ phải nghiên cứu xây dựng một cơ chế về thuế mới phù hợp tính chất và bối cảnh của loại hình kinh doanh này.

Do đó, VCCI kiến nghị cần nhận diện dịch vụ kinh doanh kiểu Grab theo đúng bản chất của dịch vụ là môi giới công nghệ trong lĩnh vực vận tải. Áp đặt các nghĩa vụđối với dịch vụ kinh doanh kiểu Grab với tư cách bên môi giới dịch vụ (như ví dụ ở trên) nhằm mục tiêu bảo vệ các lợi ích công cộng có nguy cơ bị ảnh hưởng từ dịch vụ môi giới diện rộng của dịch vụ kinh doanh này.