Áp dụng trí tuệ nhân tạo phát hiện hóa đơn 'bất thường'

Ngày 24.4, Tổng cục Thuế đã công bố triển khai “Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử”. 

Theo đó, việc chính thức đưa vào vận hành, triển khai hệ thống này sẽ giúp cơ quan thuế các cấp tập trung thực hiện rà soát, phân tích để kịp thời phát hiện các dấu hiệu rủi ro trong việc phát hành hóa đơn điện tử. 

Từ đó giúp ngăn ngừa, xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật về hóa đơn chứng từ nói riêng và về thuế nói chung, góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý thuế cũng như tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng cho cộng đồng doanh nghiệp và người nộp thuế.

Việc triển khai hóa đơn điện tử cũng là xu thế trong xã hội hiện đại. Đến nay, công tác triển khai đã đạt được những kết quả tích cực với hơn 4 tỷ hóa đơn điện tử đã được phát hành.

Tuy nhiên, theo Tổng cục Thuế, trong thời gian qua đã xuất hiện hiện tượng một số tổ chức, cá nhân gian lận trong việc phát hành, sử dụng hóa đơn điện tử nhằm chiếm đoạt tiền thuế. Vì vậy, Tổng cục Thuế đã triển khai Trung tâm Cơ sở dữ liệu hóa đơn điện tử với chức năng phân tích dữ liệu hóa đơn điện tử, phục vụ cho công tác quản lý rủi ro trong toàn ngành thuế.

Hệ thống sẽ đối chiếu giữa tờ khai thuế theo nghĩa vụ phát sinh và hóa đơn điện tử để lập ra “Danh sách người nộp thuế có số liệu chênh lệch giữa giá trị kê khai và giá trị thực tế trên hóa đơn đã lập”. 

Trên cơ sở danh sách đó, cơ quan thuế quản lý thực hiện các biện pháp nghiệp vụ phù hợp để đánh giá tình hình thực hiện và tuân thủ pháp luật thuế của người nộp thuế. Bên cạnh đó, hệ thống còn có chức năng đánh giá tình hình sử dụng hóa đơn của người nộp thuế trong tháng, để có thể thấy được sự biến động tăng giảm đột biến từ đó đưa ra biện pháp quản lý kịp thời và phù hợp.

Đáng lưu ý, hệ thống còn áp dụng phân tích nâng cao trong công tác quản lý hóa đơn nhằm phát hiện các hóa đơn có giá mua bán bất thường. Cụ thể, công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) được áp dụng vào việc phân tích ngôn ngữ tự nhiên, xác định các hóa đơn mua bán cùng loại hàng hóa, từ đó xác định hóa đơn có giá mua bán bất thường. 

Khi cần tập trung kiểm soát những hàng hóa trọng điểm rủi ro, công cụ sẽ giúp cơ quan thuế lọc được những hóa đơn mua bán mặt hàng trọng điểm để phân tích chuyên sâu. Thực tế có những trường hợp gian lận hoàn thuế qua xuất khẩu đã nâng khống giá hàng hóa xuất khẩu gấp hàng chục lần. Vì vậy kiểm soát giá bất thường giúp sàng lọc các trường hợp cần giám sát, giúp ngăn chặn kịp thời gian lận hoàn thuế.

Bên cạnh đó, với công nghệ mạng Bayes, hệ thống thiết lập được chuỗi các doanh nghiệp có phát sinh giao dịch mua bán. Từ xâu chuỗi các doanh nghiệp có giao dịch mua bán cùng loại mặt hàng, giúp cho cơ quan thuế truy được nguồn gốc của hàng hóa và giá trị gia tăng giữa các khâu. Trên cơ sở phân tích chuỗi, hệ thống tìm những chuỗi có đặc điểm bất thường để tìm ra đầu mối nghi ngờ có hành vi mua bán hóa đơn bất hợp pháp. Hệ thống cũng kết hợp phân tích chuỗi mua bán mặt hàng rủi ro, doanh nghiệp ở cuối chuỗi có đề nghị hoàn lớn để phát hiện các trường hợp nghi ngờ gian lận hoàn thuế.

Quyền Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Mai Xuân Thành cho biết, ngành thuế đang ứng dụng các thành quả của cách mạng công nghệ thông tin, cách mạng 4.0 vào việc kiểm soát, đấu tranh chống gian lận hóa đơn điện tử. Mặc dù việc triển khai hệ thống này mới chỉ là bước đầu trong đề án xây dựng cơ sở dữ liệu hóa đơn điện tử và ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong việc phân tích, xử lý, phát hiện gian lận hóa đơn điện tử, nhưng nó đáp ứng yêu cầu cấp bách của công tác quản lý về hóa đơn điện tử.

Trên cơ sở đó giúp cơ quan thuế có công cụ, nguồn dữ liệu để tập trung thực hiện rà soát, phân tích, phát hiện các dấu hiệu rủi ro trong việc phát hành, sử dụng hóa đơn điện tử. Từ đó ngăn ngừa, xử lý kịp thời theo quy định pháp luật đối với các trường hợp vi phạm về hóa đơn cũng như các hành vi gian lận, trốn thuế, hoàn thuế giá trị gia tăng sai quy định, góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý thuế, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng cho doanh nghiệp. 

Ông Thành cũng cho biết, Tổng cục Thuế sẽ triển khai đồng thời nhiều hệ thống nữa trong thời gian tới để chủ động hơn trong công tác quản lý thuế.

Để triển khai “Hệ thống phân tích cơ sở dữ liệu và quản lý hóa đơn điện tử”, Tổng cục Thuế cho biết đã ban hành bộ chỉ số tiêu chí đánh giá, xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn vào tháng 2.2023. Bộ chỉ số tiêu chí này giúp cơ quan thuế phân tích thông tin, xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro cao để chuyển sang hình thức sử dụng hóa đơn có mã của cơ quan thuế hoặc đưa vào diện kiểm tra việc quản lý và sử dụng hóa đơn. 

Hiện nay, Tổng cục Thuế cũng đã nghiên cứu xây dựng quy trình hướng dẫn áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn được thực hiện tự động bằng ứng dụng công nghệ thông tin. Quy trình này dự kiến được ban hành trong tháng 4.2023 sẽ giúp triển khai thực hiện bộ chỉ số tiêu chí được thống nhất tại cơ quan thuế các cấp.

Quyền Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Mai Xuân Thành đã yêu Ban Quản lý rủi ro phối hợp với các đơn vị liên quan và các Cục Thuế địa phương tiếp tục tập trung nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm qua quá trình triển khai thực tế tại các địa phương.

Trên cơ sở các phương pháp phân tích dữ liệu lớn đã thực hiện trong thời gian qua, phát triển, nâng cấp các chức năng phân tích, xử lý tự động, phát hiện nhanh các dấu hiệu, giao dịch bất thường. Truy vết, xác định các chuỗi mua bán hóa đơn, gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng để áp dụng, triển khai trong toàn ngành. 

Đồng thời, tập hợp kết quả xử lý của cơ quan thuế các cấp trong công tác quản lý hóa đơn điện tử để có đánh giá về hiệu quả thực hiện, phát hiện những tồn tại, bất cập trong việc quản lý và sử dụng hóa đơn của người nộp thuế, từ đó tiếp tục hoàn thiện ứng dụng, hoàn thiện cơ chế chính sách, đáp ứng tốt nhất yêu cầu quản lý.

Ngoài ra, ông Thành cũng nhấn mạnh cần tiếp tục tuyên truyền cảnh báo đến các doanh nghiệp nhằm ngăn chặn, phòng ngừa việc sử dụng hóa đơn bất hợp pháp từ sớm, từ xa. Chủ động triển khai các biện pháp nghiệp vụ và tăng cường công tác phối hợp với các cơ quan chức năng trong công tác quản lý hóa đơn điện tử.