GS Nguyễn Mại: Ở Việt Nam hầu như không có đường nào làm đúng tiến độ

Thiếu tầm nhìn dài hạn

Tại buổi tọa đàm "Phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải Việt Nam" do Tạp chí Nhà đầu tư tổ chức sáng 13.11, GS Nguyễn Mại cho rằng vấn đề lớn nhất hiện nay là tầm nhìn, rất nhiều lĩnh vực chưa có tầm nhìn dài hạn. Ví dụ, TP.HCM luôn luôn trong trạng thái mở rộng, sân bay Tân Sơn Nhất mở rộng vì tắc nghẽn, Long Thành thì đang quy hoạch. Tầm nhìn vẫn thiếu dù luôn có tầm nhìn tới năm 2030.

“Bất kỳ giải pháp nào cũng phải có tầm nhìn. Khi đo lường ta rất phấn khởi so với ngày hôm qua vì khá hơn, nhưng so với các nước xung quanh vẫn còn kém nhiều”, ông Mại nói.

Vẫn theo ông Mại, vấn đề tiếp theo là vốn và tình trạng chậm tiến độ. “Ở Việt Nam, hầu như không có đường nào làm đúng tiến độ, ít nhất 2 năm, thậm chí nhiều hơn. Đây là câu chuyện không đơn giản và gây lãng phí”, ông nói.

Theo Thứ trưởng GTVT Nguyễn Nhật, có nhiều hạn chế khiến cho GTVT chậm phát triển như mỗi năm kinh phí ngành giao thông được duyệt chỉ khoảng 23% kế hoạch. Bộ GTVT từ giai đoạn 2016-2020 không được thực hiện dự án nào mới, chỉ trả nợ xây dựng cơ bản, và các dự án đã hoàn thành.

Hiện Bộ GTVT triển khai cao tốc Bắc Nam 55.000 tỉ đồng. Trong đó huy động vốn từ nhà đầu tư 51.000 tỉ đồng, 3 dự án đầu tư bằng ngân sách, 8 dự án là BOT (nhà nước cổ phần và doanh nghiệp góp cổ phần). Nhà nước hỗ trợ 38-40% gồm giải phóng mặt bằng để nhà đầu tư họ cảm thấy bớt rủi ro.

Ông Nguyễn Đăng Trương - Cục trưởng Cục Quản lý Đấu thầu (Bộ KH-ĐT) cho hay, hiện có tư duy hạn chế vốn tín dụng cho các dự án cơ sở hạ tầng, tuy nhiên chỉ nên hạn chế vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn.

“Việt Nam nên học hỏi cách làm của Hàn Quốc. Toàn bộ dự án công tư của họ đều được nghiên cứu bài bản, sau đó nghiên cứu độc lập, đánh giá thẩm định tập trung. Các dự án được phân loại, cái nào hiệu quả thì mời gọi PPP, "xương xẩu" thì nhà nước làm”, ông Trương nói.

Bên cạnh đó, ông Trương còn cho biết hành lang pháp lý của Hàn Quốc rất rõ ràng và bảo vệ nhà đầu tư. Luật về đối tác công tư của họ nêu rõ nếu có quy định xung khắc với luật khác thì ưu tiên áp dụng luật PPP.

“20 năm trước, đầu tư công Hàn Quốc không khác gì Việt Nam bây giờ, tuy nhiên hiện Hàn Quốc là một trong những nước có cơ sở hạ tầng tốt bậc nhất châu Á”, ông Trương đánh giá.

Ông Đinh Văn Nhã - Phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính ngân sách Quốc hội cho rằng các nhà đầu tư gặp nhiều rủi ro, trong đó có vấn đề điều chỉnh quy hoạch. Quy hoạch chiến lược phát triển kinh tế dài hạn không đi vào cuộc sống hoặc đổ vỡ vì nhiều nguyên nhân khách quan khác nhau, khiến các dự án đi trước như kết cấu hạ tầng (đường sá, sân bay...) sẽ gặp rủi ro và bị ảnh hưởng, qua đó làm giảm doanh thu.

“Nhà nước cần minh bạch nhiều vấn đề từ tính toán xác định giá dịch vụ hạ tầng, sửa đổi định mức kinh tế kỹ thuật phục vụ cho xây dựng…”, ông Nhã nói.

Rủi ro nữa là về giá cung cấp dịch vụ hạ tầng. Nhận thức xã hội coi đó là khoản phí đường bộ. “Tôi rất thông cảm khi Bộ GTVT đã chuyển từ trạm thu phí sang thu giá. Xã hội cần phải chấp nhận trả phí cao hơn khi giá đường bộ tốt hơn”.

Bất cập trong đấu thầu

GS.TS Trần Chủng - nguyên Cục trưởng Cục Giám định nhà nước về chất lượng công trình (Bộ Xây dựng) nhận xét hiện nay đầu tư quá dàn trải, nên việc đầu tư chậm và kém hiệu quả.

Bên cạnh đó, trong nền kinh tế thị trường, việc thuê mướn thông qua hợp đồng và chủ đầu tư thuê nhà thầu thi công thì nhà thầu thi công phải đảm bảo chất lượng.

Điều quan trọng không kém theo ông Chủng là năng lực nhà thầu. Trong quy trình quản lý phải quy định rõ người chịu trách nhiệm. Theo Luật Xây dựng, trong giai đoạn thi công công trình xây dựng có thể xuất hiện khá nhiều rủi ro, nên luật đã có quy định rất chặt chẽ công tác quản lý chất lượng trong giai đoạn thi công dự án.

Cũng theo chuyên gia này, trong cơ chế quản lý chất lượng thi công xây dựng, có 2 chủ thể quan trọng nhất. Đầu tiên là nhà thầu thi công, đơn vị này cần phải có biện pháp tổ chức và cung cách giám sát của mình để phải tự kiểm tra đánh giá chất lượng sản phẩm rồi mới bàn giao.

"Hai nhân vật chính trong giai đoạn quản lý chất lượng thi công đó là nhà thầu thi công xây dựng và tư vấn giám sát. Trong biên bản nghiệm thu công việc, đặc biệt là nghiệm thu chất lượng chỉ có 2 chữ ký, chính là đại diện cho nhà thầu, thứ hai là tư vấn giám sát. Như vậy trong giai đoạn thi công mà xuất hiện sự cố, sai sót về chất lượng thì trách nhiệm chính thuộc về nhà thầu, trách nhiệm thứ hai là tư vấn giám sát", ông Chủng nói.

Một vấn đề nữa, theo ông Chủng là ở Việt Nam rất coi trọng giá, bởi giá bỏ thầu chính là thông số có giá trị định lượng cụ thể nhất, còn năng lực chỉ nói một phần. Do đó xảy ra tình trạng rất nhiều năm chúng ta đã say sưa với đấu thầu theo một cách “giá ông nào thấp nhất thắng, đây là một cách làm không đúng”.

“Tôi chọn nhà kỹ thuật có thể làm ra sản phẩm được 10 điểm thậm chí là 9/10, thế nhưng giá của họ sẽ cao, trong đó một đơn vị năng lực chỉ có 6 điểm thì đương nhiên giá sẽ thấp. Như vậy nếu chọn giá thấp thì đương nhiên chất lượng sẽ thấp. Việc này rơi chủ yếu là vào các dự án đầu tư công. Còn khi chọn giá cao hơn thì các đơn vị khác lại đến thanh tra, kiểm tra tại sao giá thấp lại không chọn…”, ông Chủng nói.

Lam Thanh