Họa sĩ mắc COVID-19 đột nhiên mất khả năng tưởng tượng: Chứng aphantasia đáng sợ ra sao?

Luke McKay đã làm mọi thứ có thể để tránh nhiễm SARS-CoV-2. Vào tháng 5, Luke McKay quyết định thực hiện một chuyến đi đến Scotland mà anh đã trì hoãn hơn hai năm. Dù che kín mặt ở nơi công cộng trong suốt chuyến đi của mình, Luke McKay đã có kết quả dương tính với SARS-CoV-2 vào ngày dự định bay về nhà.

Luke McKay nằm dài trong phòng khách sạn, cách ly hai tuần để chờ cơn sốt và các triệu chứng khác của mình giảm bớt.

Việc lưu trú tại khách sạn đó đã khiến tài chính của Luke McKay trở nên căng thẳng bất ngờ. Khi trở về Mỹ, anh phải quay lại làm việc trước khi cảm thấy đã bình phục. Thế nhưng khi ngồi xuống để vẽ, Luke McKay, họa sĩ minh họa ở thành phố Seattle (bang Washington, Mỹ), nhận thấy triệu chứng mới gây hoang mang: "Tôi không thể hình dung ra hình ảnh".

Luke McKay cũng nói rằng vào khoảng thời gian này, anh nhận thấy rằng đoạn độc thoại nội tâm của mình (giọng nói riêng kể lại những suy nghĩ có trong suốt cả ngày) đã biến mất. Bình thường Luke McKay có thể nhớ lại mình đã có những giấc mơ sống động suốt đêm. Thế nhưng, anh nhận ra rằng mình không còn nhớ từng có giấc mơ nào nữa.

Ba tháng sau khi Luke McKay trở về nhà, các triệu chứng liên quan nhận thức của anh vẫn tồn tại.

Luke McKay nói: “Bình thường tôi có thể vẽ một chiếc ô tô từ hình ảnh trong tâm trí, bây giờ tôi cần phải có bức tranh về một chiếc ô tô trên màn hình bên cạnh để tham khảo khi tôi vẽ. Tôi chưa bao giờ cần sử dụng nhiều hình ảnh tham khảo để thực hiện công việc của mình với tư cách là một nghệ sĩ như bây giờ".

Trước khi theo nghiệp nghệ sĩ, Luke McKay đã làm y tá trong 10 năm. Từ kinh nghiệm của mình trong lĩnh vực này, Luke McKay biết một thuật ngữ y học để mô tả những gì anh đang cảm thấy như chứng chán nản, thiếu hình ảnh tinh thần.

Tình trạng của Luke McKay là một phần danh sách ngày càng tăng các triệu chứng nhận thức và rối loạn thần kinh liên quan đến COVID-19. Một nghiên cứu điển hình công bố vào năm 2021 mô tả người phụ nữ 59 tuổi mắc các triệu chứng COVID-19 nhẹ đã trải qua chứng aphantasia sau khi hết nhiễm SARS-CoV-2. Trường hợp này là bằng chứng cho thấy SARS-CoV-2 có thể tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh trung ương và dẫn đến các biến chứng thần kinh.

Một phân tích liên quan đến hơn 1,2 triệu người được công bố vào tháng 8 trên Tạp chí The Lancet Psychiatry chỉ ra rằng nguy cơ "thiếu hụt nhận thức" (thường được gọi là sương mù não), sa sút trí tuệ, động kinh và co giật đã tăng cao ngay cả hai năm sau khi mắc COVID-19. Các nghiên cứu điển hình đã liên kết chứng ngừng thở với tổn thương não.

Aphantasia là gì?

Aphantasia là bệnh rối loạn mà một người không thể hình dung nổi bất cứ hình ảnh gì trong đầu. Những người mắc aphantasia không có trí tưởng tượng. Nói cách khác, tâm trí của họ hoàn toàn trống rỗng dù đã cố gắng hết sức nhưng dường như không thể hình dung nổi thứ gì.

Những người đã xác định rõ ràng về chứng aphantasia trên lâm sàng không thể hình thành hình ảnh tinh thần trong mắt tâm trí họ. Tình trạng này đôi khi còn được gọi là chứng rối loạn vận động, dù một số nhà thần kinh học gần đây thúc đẩy việc coi aphantasia trở thành thuật ngữ tiêu chuẩn.

Thật khó để biết aphantasia phổ biến như thế nào, bởi hầu hết mọi người không đề phòng nó. Ngay cả một số bác sĩ cũng không nghe nói về aphantasia.

"Nếu bàn tay của bạn không hoạt động hoặc nếu bị tê, đó là một khuyết tật đáng kể. Thế nhưng nếu gặp vấn đề về hình dung khi đang nói, bạn có thể không coi đây là khuyết tật, hoặc thậm chí có thể không nhận ra nó là kỳ quặc", theo tiến sĩ Amit Sachdev, nhà thần kinh học và giám đốc bộ phận y học thần kinh cơ tại Đại học State Michigan (Mỹ).

Luke McKay là trường hợp đáng chú ý vì anh dựa vào trí óc để kết xuất khi thiết kế đồ họa, vẽ truyện tranh và sản xuất video game nghệ thuật.

Nguyên nhân và triệu chứng của aphantasia là gì?

Một số người được sinh ra với các mức độ khác nhau của aphantasia. Những người khác có thể phát triển nó sau một cơn đột quỵ hoặc tổn thương khác.

Luke McKay lo lắng rằng cục máu đông có thể ảnh hưởng đến não khi mắc COVID-19. Nghiên cứu cho thấy mắc aphantasia thường là thứ phát sau tổn thương não.

Một chuyến đi đến khám bác sĩ đã loại trừ việc Luke McKay bị đột quỵ bán cầu não trái và anh rời đi với giấy giới thiệu cho một bác sĩ thần kinh. Luke McKay nói rằng chưa sử dụng giấy giới thiệu đó vì bảo hiểm sức khỏe của anh "không tốt" và không thể chi trả thêm một khoản tài chính sau khi bị cách ly bất ngờ ở Scotland.

Dù chưa điều trị cho Luke McKay, Amit Sachdev cho biết hành động được khuyến nghị đầu tiên của ông với những người có triệu chứng aphantasia là lên lịch kiểm tra hình ảnh để loại trừ đột quỵ. Amit Sachdev nói không có sẵn nhiều chiến lược điều trị.

Đó là một phần vì thật khó để xác định tập hợp các triệu chứng tiêu chuẩn cho aphantasia. Đây là tình trạng được xác định bởi sự thiếu hụt một thứ gì đó có thể đã có hoặc chưa từng có trước đây, nhưng thứ đó không phải là cảm giác, như thính giác hay thị giác, mà là trí tưởng tượng vô hình bên trong. Điều này có thể khiến người khác khó giải thích hoặc thậm chí khó phát hiện ra.

Sự thất vọng của Luke McKay có thể là một ví dụ về cách COVID-19 ảnh hưởng đến người sáng tạo và dựa trên hình ảnh. Trong khi một người không thường xuyên sử dụng trí tưởng tượng có thể mô tả trải nghiệm của họ là sương mù não, người có thế giới nội tâm sống động mắc chứng aphantasia có thể cảm thấy sự đổi màu rõ nét hơn giữa những gì thường thấy và đang trải qua.

Amit Sachdev nhấn mạnh rằng não nói chung có thể hoạt động chậm lại trong quá trình mắc COVID-19 hoặc sau khi vi rút được thanh lọc. Ông nói: “Chúng tôi biết điều đó bởi những phàn nàn chung về sương mù não xảy ra với nhiều bệnh nhân COVID-19”.

Aphantasia kéo dài bao lâu?

Theo Amit Sachdev, với những người như Luke McKay mà không có tổn thương nào nhìn thấy được trong hình ảnh chẩn đoán, ông hy vọng não sẽ trở lại trạng thái tự nhiên theo thời gian. Song không có phương pháp điều trị nào để làm cho điều đó xảy ra nhanh hơn và không có nghiên cứu nào giúp ước tính thời gian mất bao lâu.

Luke McKay cho biết anh đã trải qua một số triệu chứng của COVID-19 kéo dài "ở đây và ở đó", bao gồm cả sự mệt mỏi dữ dội khó có thể vượt qua. Song đó không phải là tất cả những tin xấu.

Luke McKay nói rằng sau khoảng 1 tháng ở nhà, anh có thể bắt đầu thấy bóng dáng những giấc mơ ban ngày trước đây của mình hiện lên; đôi khi nhận thấy anh đang trò chuyện với chính mình khi tắm.

Luke McKay cũng nói bắt đầu thấy những giấc mơ trở lại, nhưng không có gì sống động như anh thường có. Nếu các triệu chứng vẫn còn, Luke McKay có kế hoạch đi khám bác sĩ thần kinh đó.