Mỹ đòi điều tra vụ ‘không tặc’ gây nguy hiểm cho 170 khách, nhà hoạt động đối lập Belarus nói sẽ nhận án tử

Trong những gì được một số nhà lãnh đạo EU mô tả là vụ “không tặc”, chiếc máy bay chở 170 khách đang bay từ thủ đô Athens (Hy Lạp) đến Litva bất ngờ chuyển hướng tới Minsk (thủ đô Belarus) khi được chiến đấu cơ MiG-29 thời Liên Xô hộ tống tới đó.

Khi hạ cánh, nhà chức trách Belarus đã bắt giữ nhà hoạt động đối lập Roman Protasevich.

Roman Protasevich ôm đầu và run rẩy khi nhận ra chuyến bay đang hướng đến Minsk, hãng tin Delfi (Litva) cho biết, trích lời một hành khách. Sau đó, khi bị dẫn đi, Raman Pratasevich nói: "Tôi sẽ nhận án tử hình ở đây".

Nhà báo 26 tuổi này làm việc cho dịch vụ tin tức trực tuyến NEXTA tại Ba Lan, nơi đã phát sóng các cảnh quay về các cuộc biểu tình hàng loạt chống lại Tổng thống Belarus - Alexander Lukashenko vào năm ngoái thông qua ứng dụng Telegram vào thời điểm mà truyền thông nước ngoài khó làm như vậy.

Đang làm việc cho một kênh Telegram khác tên là Belamova, Roman Protasevich bị truy nã ở Belarus với cáo buộc cực đoan và tổ chức bạo loạn hàng loạt, kích động thù hận xã hội. Ông phủ nhận các cáo buộc này.

Dữ liệu từ trang web flightradar24.com cho thấy máy bay đã chuyển hướng chỉ 2 phút trước khi bay vào không phận Litva. Sau 7 giờ trên mặt đất, máy bay đã cất cánh trở lại và cuối cùng hạ cánh xuống Vilnius – thủ đô Litva, nơi Thủ tướng Litva - Ingrida Simonyte đang đợi để gặp các hành khách.

Khi các quan chức châu Âu đe dọa áp dụng các lệnh trừng phạt mới với Belarus, Ngoại trưởng Mỹ - Antony Blinken đã gọi việc buộc phải hạ cánh và bắt giữ là "hành động gây sốc", yêu cầu thả Roman Protasevich ngay lập tức và cho biết chính quyền Tổng thống Joe Biden đang "phối hợp với các đối tác của chúng tôi trong các bước tiếp theo".

Lithuania, nơi Protasevich sống lưu vong, đã kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) và NATO phản ứng.

Ursula von der Leyen, người đứng đầu Ủy ban điều hành châu Âu của EU, cho biết Belarus phải thả Roman Protasevich ngay lập tức và những người chịu trách nhiệm về “vụ không tặc Ryanair phải bị trừng phạt”. Các nhà lãnh đạo EU họp tại Brussels (Bỉ) vào ngày 24.5 sẽ thảo luận về hành động cần thực hiện.

Tổng thư ký NATO - Jens Stoltenberg cho biết vụ việc là nghiêm trọng và nguy hiểm, cần một cuộc điều tra quốc tế.

Simon Coveney - Ngoại trưởng Ireland, nơi hãng hàng không Ryanair đặt trụ sở, viết trên Twitter: "EU không hành động hoặc do dự sẽ bị Belarus coi là điểm yếu".

Ngoại trưởng Litva - Gabrielius Landsbergis nói đã thảo luận về việc chuyển hướng máy bay Ryanair với Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ - Philip Reeker, kêu gọi phương Tây phản ứng mạnh mẽ.

Mỹ cùng EU, Anh, Canada đã áp đặt lệnh đóng băng tài sản và cấm đi lại với gần 90 quan chức Belarus, bao gồm cả Tổng thống Lukashenko, sau cuộc bầu cử vào tháng 8.2020 mà các đối thủ và phương Tây cho là gian lận.

Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ - Bob Menendez đã đưa ra tuyên bố với người đứng đầu 7 ban đối ngoại của nghị viện châu Âu, tố cáo vụ hạ cánh cưỡng bức là "hành động vi phạm nhân quyền". Họ kêu gọi lệnh cấm với tất cả các điểm đến của Belarus, bao gồm cả đến và đi từ nước này, đồng thời các quốc gia NATO và EU áp đặt các lệnh trừng phạt và đình chỉ "khả năng sử dụng Interpol" của Belarus.

Ngoại trưởng Mỹ - Antony Blinken yêu cầu cuộc điều tra đầy đủ về hành động mà ông cho là gây nguy hiểm đến tính mạng của các hành khách, bao gồm cả công dân Mỹ.

“Với những dấu hiệu cho thấy việc buộc hạ cánh là dựa trên sự giả mạo, chúng tôi ủng hộ cuộc họp sớm nhất có thể của Hội đồng Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế để xem xét các sự kiện này”, Antony Blinken cho hay.

Lãnh đạo phe đối lập Belarus - Sviatlana Tsikhanouskaya, giống như Protasevich đang sống lưu vong ở Litva, đã kêu gọi cơ quan hàng không Liên Hợp Quốc - Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) - loại bỏ Belarus.

ICAO cho biết rất lo ngại về vụ việc có thể đã vi phạm Công ước Chicago về hàng không dân dụng. Cơ quan công nghiệp hàng không toàn cầu IATA cũng kêu gọi cuộc điều tra đầy đủ.

Vụ việc chắc chắn sẽ làm xấu đi mối quan hệ vốn đã tồi tệ giữa phương Tây và Belarus, vốn bị Tổng thống Lukashenko kiểm soát chặt chẽ kể từ năm 1994.

Nhiều người cáo buộc Lukashenko gian lận trong cuộc bầu cử tổng thống có lợi cho mình vào năm ngoái và sau đó đàn áp bạo lực phe đối lập. Ông Lukashenko phủ nhận gian lận bầu cử.

Không giải thích vì sao máy bay phải chuyển hướng

Hãng hàng không Ryanair cho biết phi hành đoàn của máy bay đã được Belarus thông báo về mối đe dọa an ninh tiềm ẩn trên máy bay và được hướng dẫn chuyển hướng đến sân bay gần nhất ở Minsk, thủ đô nước này.

Máy bay đã hạ cánh an toàn, hành khách đi xuống để chính quyền địa phương kiểm tra an ninh và máy bay sau đó đã tiếp tục hành trình đến thủ đô Vilnius của Litva, Ryanair cho biết.

Một trong những hành khách, nói với Reuters sau khi đến sân bay Vilnius, rằng cả phi công và phi hành đoàn đều không đưa ra lời giải thích đầy đủ về việc chuyển hướng đột ngột đến Minsk, nhưng Roman Protasevich đã phản ứng nhanh với tin này, đứng dậy khỏi chỗ ngồi.

Hành khách người Litva có tên Mantas cho biết Roman Protasevich đã mở một tủ khóa trên cao, lấy ra một laptop và điện thoại đưa chúng cho người phụ nữ cùng đồng hành. Khi máy bay hạ cánh, Roman Protasevich ngay lập tức bị tách ra, Mantas nói.

Các quan chức Belarus với chó đánh hơi lục soát hành lý của từng hành khách, bao gồm cả Roman Protasevich, nhưng dường như không tìm thấy gì. Mantas nói về hoạt động phát hiện bom: “Trông có vẻ giả”.

Tổng thống Lithuania - Gitanas Nauseda nói trong một cuộc họp báo vào cuối ngày Chủ nhật rằng nữ hành khách đồng hành cùng Protasevich cũng có mặt trên chuyến bay từ Minsk đến Vilnius.

Hãng tin BelTA của Belarus đưa tin Tổng thống Lukashenko đã đích thân ra lệnh cho chiến đấu cơ hộ tống chiếc máy bay Ryanair tới Minsk. Không có chất nổ nào được tìm thấy.

Ben Hodges, cựu chỉ huy lực lượng quân đội Mỹ ở châu Âu, cho biết hệ thống phòng không của Belarus được tích hợp chặt chẽ với hệ thống phòng không Nga. Ông nói: “Nếu có bất cứ điều gì xảy ra trong không phận Belarus, Điện Kremlin - hoặc ít nhất là lực lượng quân sự Nga - sẽ không thể biết về điều đó”.

Tổng thống Lithuania - Gitanas Nauseda kêu gọi "các đồng minh NATO và EU phản ứng ngay lập tức trước mối đe dọa do chế độ Belarus gây ra cho hàng không dân dụng quốc tế".

Cố vấn tổng thống Lithuania - Asta Skaisgiryte cho biết hoạt động buộc máy bay chở khoảng 170 người từ 12 quốc gia hạ cánh dường như đã được lên kế hoạch từ trước.

Cục kiểm soát tội phạm có tổ chức của Belarus thông báo rằng Roman Protasevich đã bị bắt giữ, trước khi xóa tuyên bố khỏi kênh Telegram của mình.

Khoảng 35.000 người đã bị giam giữ ở Belarus kể từ tháng 8, các nhóm nhân quyền cho biết. Hàng chục người đã nhận án tù.

Nhà đối lập Protasevich lưu vong tại Litva trước khi bị bắt giữ trong vụ việc trên.

Vào những năm 2010, ngay khi còn là học sinh, Roman Protasevich đã tham gia nhiều cuộc biểu tình phản đối chính quyền Alexander Lukashenko – người giữ chức Tổng thống Belarus từ năm 1994 và được cho là rất thân thiết với Nga.

Sau khi học đại học ngành báo chí, Roman Protasevich tiếp tục tham gia nhiều hoạt động phản đối chính quyền Lukashenko.

Vào năm 2019, Roman Protasevich đến Ba Lan để tránh sự đàn áp của chính quyền Belarus. Anh đưa cả cha mẹ sang Ba Lan khi gia đình họ bị chính quyền Belarus theo dõi chặt chẽ.

Tại Ba Lan, Roman Protasevich làm biên tập viên tại Nexta Live – kênh thông tin dựa trên ứng dụng nhắn tin Telegram - có hơn 1 triệu người đăng ký theo dõi.

Sau một thời gian ở Ba Lan, ông chuyển đến Vilnius, nơi lãnh đạo phe đối lập Sviatlana Tsikhanouskaya đóng trụ sở.

Ngoài kênh Nexta Live, Roman Protasevich còn giữ vai trò tổng biên tập của Belarus of the Brain - kênh thông tin chính trị của Belarus được tổ chức trên Telegram và hiện có khoảng 250.000 người đăng ký theo dõi.