Vì sao biểu tình của nông dân lan rộng khắp châu Âu?

Một nông dân đến Paris biểu tình bày tỏ bức xúc: “Bây giờ chúng tôi không thể sống được với nghề nông của mình nữa”. Cuộc biểu tình kịch tính nhất diễn ra tại Pháp; Ý, Tây Ban Nha, Romania, Ba Lan, Hy Lạp, Đức, Bồ Đào Nha, Hà Lan cũng ở trong tình cảnh tương tự.

Dữ liệu mới nhất cho thấy nông dân chỉ đóng góp 1,6% GDP của EU, nhưng phong trào biểu tình hiện tại thể hiện rõ những ảnh hưởng mà họ gây ra nghiêm trọng đến mức nào.

Biểu tình lan rộng

Ngày 1.2 vừa qua, nông dân đổ về Brussels khi giới lãnh đạo các nước thành viên EU nhóm họp bàn về viện trợ cho Ukraine. Người biểu tình tập trung trước trụ sở Nghị viện châu Âu, đốt lửa, thổi kèn và ném trứng. Nông dân Bỉ còn nhắm vào loạt cửa khẩu Zandvliet, Meer, Postel giáp Hà Lan, khiến hoạt động thông quan bị chậm trễ.

Tại Pháp, nông dân chặn các cao tốc chính dẫn tới Paris, Lyon, Toulouse. Họ dựng lều và đốt lửa sưởi ấm qua đêm ngay trên đường. Ít nhất 91 người bị bắt vì cản trở giao thông và gây thiệt hại ở chợ Rungis phía nam Paris - một trung tâm phân phối thực phẩm quan trọng.

Ở Hy Lạp, hàng dài máy kéo tiến vào Thessaloniki nhằm chặn hàng loạt tuyến đường quan trọng bên trong thành phố. Hình ảnh từ Bồ Đào Nha thì cho thấy hàng dài xe tải đậu gần biên giới giáp Tây Ban Nha.

Tháng trước, nhiều thành phố ở Đức bế tắc vì hàng nghìn nông dân biểu tình bất chấp thời tiết giá lạnh. Các tuyến đường lớn trên địa bàn Hamburg, Cologne, Bremen, Nuremberg, Munich tắc nghẽn nghiêm trọng. Mỗi cuộc biểu tình có tới 2.000 máy được nông dân sử dụng.

Năm ngoái, nông dân Ba Lan, Romania, Bulgaria cũng biểu tình phản đối làn sóng nhập khẩu hàng Ukaine giá rẻ nhờ hưởng ưu đãi thuế EU đặt ra.

Vì sao nông dân biểu tình?

Bất mãn với chính sách kinh tế cùng quy định về môi trường là nguyên nhân chung dẫn đến biểu tình. Tuy nhiên, tại mỗi quốc gia lại có thêm nỗi "bất bình riêng".

Nông dân châu Âu phàn nàn chi phí năng lượng, vận tải, phân bón đều tăng vọt chủ yếu do cuộc chiến Ukraine, thế nhưng các chính phủ lại cố gắng kiềm chế giá lương thực nhằm hạ nhiệt lạm phát. Dữ liệu từ cơ quan thống kê châu Âu (Eurostat) cho thấy tiền mà nông dân thu được từ sản phẩm của mình sau khi đạt đỉnh vào năm 2022 đã không ngừng giảm - mức giảm trung bình từ quý 3 hai năm trước đến cùng kỳ năm ngoái là 9%.

Tại Pháp, kế hoạch loại bỏ dần ưu đãi thuế cho nhiên liệu diesel nhằm thúc đẩy chuyển đổi sang năng lượng xanh làm dấy lên tâm lý phẫn nộ.

Hàng hóa nước ngoài giá rẻ càng khiến ngọn lửa giận dữ thêm dữ dội, nông dân chỉ trích sản phẩm ngoại nhập cạnh tranh không lành mạnh. Nông dân làng Noisy-Rudignon Emmanuel Mathé chia sẻ: “Chúng tôi phải chịu nhiều hạn chế, vậy mà có không ít sản phẩm từ bên ngoài châu Âu cạnh tranh mà chẳng cần tuân thủ quy định giống như chúng tôi”. Nông dân Đông Âu tiếp tục bày tỏ bất bình với hàng Ukraine giá rẻ như ngũ cốc, đường, thịt được miễn cả hạn ngạch lẫn thuế.

Sự tức giận cũng nhắm vào các mục tiêu môi trường EU đề ra. Giảng viên kinh tế Renaud Foucart (Đại học Lancaster) nhận định chính Thỏa thuận xanh châu Âu thổi bùng căng thẳng. Thỏa thuận yêu cầu đánh thuế carbon, cấm thuốc trừ sâu, hạn chế phát thải nitơ, sử dụng tài nguyên đất và nước một cách hạn chế. Nông dân muốn trì hoãn thực hiện càng lâu càng tốt.

Động thái xoa dịu

EU chấp nhận nhượng bộ với cam kết hoãn ban hành quy định yêu cầu nông dân dành quỹ đất để tránh khai thác quá mức và bảo vệ đa dạng sinh học. Mặc dù vậy giới lãnh đạo khối vẫn quyết định gia hạn chính sách miễn thuế nhập khẩu cho hàng Ukraine đến tháng 6.2025.

Ở cấp độ quốc gia, chính phủ Đức giữ nguyên kế hoạch miễn thuế ô tô với phương tiện nông nghiệp, đồng thời triển khai chính sách bỏ ưu đãi thuế cho nhiên liệu diesel theo từng giai đoạn trong 3 năm. Hy Lạp gia hạn giảm thuế đặc biệt với diesel nông nghiệp thêm 1 năm.

Pháp thông báo sẽ tăng cường kiểm tra nhằm phát hiện nông sản nhập khẩu không tôn trọng quy định quốc gia lẫn toàn EU, phân bổ 150 triệu euro hỗ trợ người chăn nuôi. Biểu tình tại nước này đã hạ nhiệt sau khi hai công đoàn lớn kêu gọi chấm dứt hành động chặn đường, tuy nhiên phong trào chưa kết thúc hẳn.

Nông dân sẽ tiếp tục hành động

Nông dân các nước đánh giá loạt nhượng bộ nêu trên là chưa đủ nên họ sẽ tiếp tục hành động. Biểu tình thời gian qua có khả năng ảnh hưởng đến cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu vào tháng 6 tới. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von Der Leyen ủng hộ khối phấn đấu đạt mục tiêu đến năm 2050 đưa phát thải ròng về 0, nhưng đảng trung hữu của bà lại đang gây áp lực giảm nhẹ thực thi chính sách chống biến đổi khí hậu. Phe cánh hữu trong nghị viện đứng trước cơ hội thắng cử để giành thế đa số, qua đó đảo ngược loạt quy định môi trường.