Mỹ giật mình khi Nga thu được "chiến lợi phẩm" hơn 12.000 tỉ USD từ Ukraine

Sau gần sáu tháng, cuộc chiến của Nga tại Ukraine ít nhất đã mang lại cho Moscow một chiến lợi phẩm lớn: mở rộng quyền kiểm soát đối với một số vùng đất giàu khoáng sản nhất ở châu Âu. Ukraine sở hữu một số trữ lượng quặng titan và sắt lớn nhất thế giới, các mỏ lithium chưa được khai thác và các mỏ than khổng lồ. Nói chung, chúng có giá trị hàng chục nghìn tỷ đô la.

Những mỏ than đó, vốn đã cung cấp năng lượng cho ngành công nghiệp thép quan trọng của Ukraine trong nhiều thập kỷ, tập trung ở phía đông, nơi Moscow đã thâm nhập nhiều nhất. Theo một phân tích của công ty quản lý rủi ro địa chính trị SecDev của Canada, Nga đã có được một lượng đáng kể các mỏ năng lượng và khoáng sản có giá trị khác được sử dụng cho mọi thứ, từ các bộ phận máy bay đến điện thoại thông minh.

Vốn sở hữu một lượng lớn tài nguyên thiên nhiên nhưng tình thế hiện giờ buộc Kyiv phải nhập khẩu than để duy trì hoạt động của các thành phố và thị trấn. Nếu Điện Kremlin thành công trong việc sáp nhập lãnh thổ Ukraine mà họ đã kiểm soát thì Kyiv sẽ vĩnh viễn mất quyền khai thác 2/3 trữ lượng của mình.

Ukraine cũng sẽ mất vô số các nguồn dự trữ khác, bao gồm các mỏ khí đốt tự nhiên, dầu mỏ và khoáng sản đất hiếm - cần thiết cho một số thành phần công nghệ cao - có thể cản trở Tây Âu tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho hàng nhập khẩu từ Nga và Trung Quốc.

Stanislav Zinchenko, giám đốc điều hành GMK có trụ sở tại Kyiv, cho biết: “Kịch bản tồi tệ nhất là Ukraine mất đất, không còn nền kinh tế hàng hóa mạnh mẽ và trở nên giống một trong các nước Baltic, một quốc gia không thể duy trì nền kinh tế công nghiệp của mình. Đây là những gì Nga muốn. Để làm suy yếu chúng tôi”.

Phân tích của SecDev chỉ ra rằng các mỏ năng lượng, kim loại và khoáng sản của Ukraine trị giá ít nhất 12,4 nghìn tỉ USD hiện đang nằm trong sự kiểm soát của Nga. Ngoài 63% trữ lượng than của đất nước, Moscow đã chiếm giữ 11% mỏ dầu, 20% mỏ khí đốt tự nhiên, 42% kim loại và 33% mỏ đất hiếm và các khoáng chất quan trọng khác bao gồm cả lithium (kim loại siêu nhẹ).

Kể từ cuộc chiến hồi tháng 2, Điện Kremlin đã dần dần mở rộng các khu vực nắm giữ của mình. Theo SecDev và các nhà điều hành ngành công nghiệp khai thác và thép Ukraine, Nga đã chiếm giữ: 41 mỏ than, 27 mỏ khí đốt tự nhiên, 14 mỏ khí propan, 9 mỏ dầu, 6 mỏ quặng sắt, 2 mỏ quặng titan, 2 mỏ quặng zirconi, một mỏ stronti, một mỏ lithium, một mỏ uranium, một mỏ vàng và một mỏ đá vôi khá lớn vốn được sử dụng để sản xuất thép ở Ukraine trước đây.

Roman Opimakh, Tổng giám đốc Cơ quan Khảo sát Địa chất Ukraine, cho biết chính phủ vẫn đang đánh giá tác động của chiến tranh đối với tài nguyên khoáng sản của họ. Nhưng với lượng nguyên liệu thô của Ukraine ở phía đông và phía nam, ông cho rằng giá trị trữ lượng bị mất vượt quá tổng số được tính toán trong phân tích độc lập.

Ông lưu ý: “Có một tài sản tiêu cực mà chúng tôi đã đánh mất - những tài nguyên mà chúng tôi sử dụng ngay bây giờ để hỗ trợ các hoạt động công nghiệp và sản xuất điện năng. Vẫn có một trữ lượng khoáng chất tiềm năng khác vẫn nằm dưới lòng đất. Thật không may, có nguy cơ người dân Ukraine sẽ không nhận được những lợi ích từ việc khai thác các vật liệu đó”.

Robert Muggah, đồng sáng lập SecDev cho biết: “Việc Nga chiếm đóng lãnh thổ Ukraine có tác động trực tiếp đến an ninh năng lượng của phương Tây. Trừ khi người châu Âu có thể nhanh chóng đa dạng hóa các nguồn dầu khí, bằng không họ sẽ vẫn phụ thuộc nhiều vào các hydrocacbon của Nga”.

Sau khi lực lượng thân Nga tại Donbas nổi dậy năm 2014, Ukraine mất kiểm soát với khoảng 7% diện tích đất đai của mình, đầu tư của phương Tây vào lĩnh vực năng lượng và khai thác đã bị loại bỏ. Cuộc chiến hiện tại cũng có tác động tương tự.

Ví dụ, công ty đầu tư Ba Lan-Ukraina Millstone & Co đã ký một thỏa thuận năm 2021 với một công ty khai thác của Úc để thăm dò tích cực tại hai địa điểm lithium chưa được khai thác. Đối tác quản lý của Millstone, Mykhailo Zhernov, cho biết khi chiến tranh bắt đầu, các công ty đã đóng băng các kế hoạch đó.

Một địa điểm khai thác hiện nằm gần tiền tuyến đến nỗi Zhernov vẫn không chắc nó nằm dưới sự kiểm soát của Ukraine hay Nga. Các kế hoạch ban đầu để xây dựng một nhà máy sản xuất pin lithium ở đó cũng đã bị gác lại.

Các nhà phân tích cho biết giấy phép mà chính phủ Ukraine cấp cho các mỏ khoáng sản khác hồi năm ngoái, hiện đang được giao dịch với mức chiết khấu rất cao nhưng các nhà đầu tư cũng không mạo hiểm tham gia.

Zhernov nói: “Mỗi ngày, người dân Ukraine đang mất đi nền kinh tế của mình. “Tôi biết nhiều nhà đầu tư bắt đầu nghiên cứu địa chất, nhưng họ đã dừng lại vì chiến tranh. Mọi thứ, bây giờ là một ván cá cược".

Cho đến nay, than là mỏ dồi dào nhất ở các khu vực do Nga kiểm soát ở Ukraine. SecDev ước tính khoảng 30 tỉ tấn than cứng có giá trị thương mại ước tính là 11,9 nghìn tỉ USD. Chúng cũng có giá trị biểu tượng như một nguồn năng lượng vô tận, với các đô thị trong khu vực như Donetsk và Luhansk được xây dựng trên lưng các công nhân khai thác than và luyện thép.

Trên khắp Ukraine, nhiều nhà máy thép từ thời Liên Xô vẫn chạy bằng than. Tuy nhiên, do than chủ yếu ở khu vực mà phe ly khai do Nga hậu thuẫn ở miền đông từ năm 2014 đến năm 2017, nên Kyiv đã buộc phải bắt đầu nhập khẩu một lượng than đáng kể, cho cả những nhà máy này và nhà máy nhiệt điện. Năm 2021, nhập khẩu lên tới gần 40% lượng than tiêu thụ của Ukraine.

Cùng với các mỏ than, Nga gần đây đã thu giữ một lượng đá vôi đáng kể được sử dụng để sản xuất thép. Tác động của điều đó đã được giảm thiểu vì sản lượng thép của Ukraine đã giảm rất nhiều do chiến tranh - 60% đến 70% - khiến các nhà máy có thể dùng tạm mỏ đá vôi chất lượng thấp hơn ở phía tây. Nhưng Yuriy Ryzhenkov, giám đốc điều hành của tập đoàn khai thác và thép khổng lồ Metinvest của Ukraine, cảnh báo rằng việc tăng sản lượng trở lại mức bình thường sẽ có nghĩa là “chúng tôi sẽ phải nhập khẩu nó (đá vôi)”.

Cú đánh đối với Ukraine còn tồi tệ hơn nhiều do việc Nga chiếm giữ các cảng quan trọng của Ukraine và phong tỏa Biển Đen trên diện rộng. Một số nhà phân tích cho rằng các tuyến đường biển bị mất còn quan trọng hơn trữ lượng khoáng sản bị mất - đặc biệt là than, mặc dù giá trị hiện tại của nó - khi các quốc gia khác chuyển sang sử dụng năng lượng xanh hơn.

Anders Aslund, một nhà kinh tế học lâu năm nghiên cứu về Ukraine cho biết: “Nguyên liệu thô như than không phải là tương lai, mà là quá khứ. Vấn đề là liệu Ukraine có mất các cảng hay không, điều mà tôi không nghĩ là họ sẽ làm được. Nếu họ không có những cảng đó, họ sẽ cần phải xây dựng một cơ sở hạ tầng hoàn toàn mới để xuất khẩu”.

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng tác động lâu dài của chiến tranh có thể giảm bớt ngay cả khi Ukraine nhượng lại đất đai đáng kể, miễn là nước này tiếp nhận đầy đủ các lĩnh vực công nghệ và dịch vụ đã giúp thúc đẩy tăng trưởng trong những năm gần đây và mở rộng việc theo đuổi các năng lượng thay thế.

Tuy nhiên, nỗ lực gần đây hơn của Ukraine nhằm hiện đại hóa lưới năng lượng của mình đã bị chiến tranh cản trở. Gần một nửa các nhà máy năng lượng tái tạo - bao gồm 89% các trang trại gió - nằm trong lãnh thổ bị chiếm giữ hoặc các khu vực xung đột. Hơn một nửa số trang trại gió của Ukraine đã ngừng hoạt động.

Bất kỳ nỗ lực tái thiết nào với đầu tư nước ngoài quy mô lớn cũng có thể đòi hỏi một kết thúc thực sự của cuộc chiến - trái ngược với một cuộc xung đột kéo dài tại Donbas với lực lượng thân Nga, như đã thấy từ năm 2014.

Jacob Kirkegaard, một thành viên tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson có trụ sở tại Washington, cho biết: “Không chỉ Ukraine sẽ mất rất nhiều lãnh thổ và tài nguyên của mình, mà còn dễ bị tổn thương bởi một cuộc tấn công dữ dội khác của Nga. Trong suy nghĩ đúng đắn bằng lý trí, không một công ty tư nhân nào sẽ chịu đầu tư vào phần còn lại của Ukraine nếu một cuộc xung đột ngầm ngự trị"