Trung Quốc đàn áp Alibaba với nhiều hãng công nghệ, làn sóng sa thải và thất nghiệp tăng cao

Là một trong những lĩnh vực tạo việc làm mạnh nhất ở Trung Quốc vào thập kỷ trước, công nghệ giờ đây đang tràn ngập những câu chuyện về số lượng nhân viên thiếu việc làm và bị sa thải, theo những người trong ngành, những ai tìm việc và báo cáo của truyền thông địa phương.

Theo tờ South China Morning Post, việc hủy hoại các công việc liên quan đến công nghệ từ sáng tạo nội dung đến dạy thêm đang chuyển thành nỗi lo về làn sóng thất nghiệp có thể sánh ngang với thời điểm hàng triệu lao động nhập cư nông thôn bị mất việc làm trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 hoặc khi hàng triệu vị trí trong khu vực nhà nước đã bị mất giữa những cải cách cuối những năm 1990.

Khoảng 10 triệu sinh viên mới tốt nghiệp sẽ tham gia thị trường việc làm vào mùa hè này, bổ sung vào đội quân trẻ tìm việc ngày càng tăng của Trung Quốc, thời điểm kinh tế đang gặp nhiều khó khăn trong bối cảnh khủng hoảng Ukraine và sự gia tăng ca nhiễm nCoV trong nước. Điều này đang đe dọa các chiến lược dài hạn của chính phủ Trung Quốc, chẳng hạn “lưu thông kép” - khái niệm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế chủ yếu thông qua nhu cầu trong nước để bù đắp môi trường bên ngoài không chắc chắn và có khả năng thù địch.

Theo Wang Peng, Phó giáo sư tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, cắt giảm việc làm lớn tại các hãng công nghệ khổng lồ có thể gây ra bất ổn kinh tế nghiêm trọng vì nền kinh tế kỹ thuật số đã chiếm tỷ trọng lớn hơn trong GDP Trung Quốc những năm gần đây.

Dù không có số liệu thống kê chính xác để đo lường số lượng người mất việc làm ở Trung Quốc những tháng gần đây, nhiều nguồn tin nói rằng bức tranh khá ảm đạm. Theo báo cáo trước đó được công bố bởi Zhaopin.com (trang web tuyển dụng Trung Quốc), một nửa số người được khảo sát cho biết công ty của họ đã sa thải nhân viên vào năm 2021, trong khi 1/4 bị ảnh hưởng trực tiếp.

Hai công ty công nghệ lớn có giá trị nhất Trung Quốc là Alibaba Group Holding (hơn 250.000 nhân viên) và Tencent Holdings (107.000 nhân viên) được cho đang trong quá trình cắt giảm hàng ngàn việc làm. Alibaba sở hữu tờ South China Morning Post.

Việc Tencent cắt giảm việc làm sẽ chủ yếu ảnh hưởng đến các đơn vị kinh doanh nội dung và đám mây của họ. Đơn vị đám mây của Tencent không thể chống lại các đối thủ cạnh tranh khi nội dung bị áp đảo bởi các quy định khắt khe hơn, theo hai người quen thuộc với tình hình từ chối nêu tên vì thông tin không được công khai.

Trong khi đó, Alibaba bắt đầu sa thải nhân viên vào đầu năm nay tại đơn vị dịch vụ địa phương đang thua lỗ, hãng giao đồ ăn Ele.me, trang web đánh giá nhà hàng Koubei và các dịch vụ khác. Việc cắt giảm việc làm hiện đã lan sang các đơn vị kinh doanh khác của Alibaba, theo hai người riêng biệt quen thuộc với tình hình.

Alibaba và Tencent đã không trả lời khi được đề nghị bình luận về vấn đề này.

Rất ít hãng công nghệ Trung Quốc sẵn sàng thừa nhận việc cắt giảm việc làm, một phần do việc sa thải quy mô lớn đòi hỏi sự can thiệp của cơ quan quản lý lao động (theo luật lao động nghiêm ngặt của nước này) vì mất việc có thể cho thấy sự yếu kém của doanh nghiệp. Đó là lý do tại sao cắt giảm việc làm thường được đưa ra như một cách tái cấu trúc hoặc “tối ưu hóa”và sa thải từ từ.

Tổng lực lượng lao động của Alibaba tăng hơn gấp đôi vào năm 2020 nhưng hầu như không thay đổi vào năm 2021, theo dữ liệu được công bố công khai.

ByteDance, startup kỳ lân được đánh giá cao nhất Trung Quốc, đã phát triển từ một khu dân cư ở Bắc Kinh một thập kỷ trước thành gã khổng lồ công nghệ với hơn 100.000 nhân viên. Song năm qua, công ty này đóng cửa các dịch vụ giáo dục và rút lui trên nhiều phương diện trong bối cảnh các quy định khắt khe hơn.

Wang Yixin, chuyên gia tư vấn cấp cao tại Zhaopin.com, cho biết: “Lĩnh vực internet vẫn là lĩnh vực yêu thích của giới trẻ. Một cuộc khảo sát của công ty vào năm ngoái cho thấy hơn 1/4 sinh viên mới tốt nghiệp vẫn muốn làm cho một công ty CNTT, đi trước ngành phổ biến thứ hai là bất động sản với tỷ lệ 10%”.

Trong năm qua, Trung Quốc đã tiến hành cuộc đàn áp không ngừng với các hãng công nghệ lớn, qua một loạt các quy định mới nhằm hạn chế việc lạm dụng người tiêu dùng, thực tiễn thị trường độc quyền, vi phạm quyền riêng tư dữ liệu người dùng, bảo vệ trẻ vị thành niên khỏi chứng nghiện chơi game và hạn chế nội dung bị coi là có hại cho xã hội… Hầu hết điều này đã được thực hiện dưới biểu ngữ “kiềm chế sự mở rộng vốn bất hợp lý”.

Tuy nhiên, rõ ràng là chiến dịch này đang tàn phá thị trường việc làm.

Ví dụ, quyết định cấm dạy thêm của Trung Quốc, nhằm ngăn cản trục lợi trong hoạt động dạy thêm cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở, đã giết chết toàn bộ ngành công nghiệp trước đây từng cung cấp việc làm cho khoảng 10 triệu người. Chỉ riêng The New Oriental Education & Technology Group đã sa thải 60.000 người vào năm 2021, theo Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Michael Yu Minhong.

Chen Rui, Giám đốc điều hành Bilibili - công ty phát trực tuyến video và tập trung vào giới trẻ, nói trong tháng này rằng bất kỳ sự gia tăng nhân sự nào vào năm 2022 sẽ rất hạn chế. Điều này trái ngược với việc tăng gấp 3 lần quy mô biên chế trong 3 năm đến 2020 của Bilibili. Hiện Bilibili vẫn chưa công bố quy mô biên chế tính đến cuối năm 2021.

Kuaishou Technology, công ty vận hành nền tảng video ngắn lớn thứ hai Trung Quốc, nói vào tháng 11.2021 rằng không có kế hoạch tăng số lượng nhân viên lớn vào năm 2022, vì bắt đầu loại bỏ những người nhận được điểm thấp trong các bài đánh giá hiệu suất. Điều đó đánh dấu sự khác biệt lớn so với năm 2020 khi số lượng nhân viên của công ty tăng 1/3 trong vòng 6 tháng.

Tác động đến việc làm cũng lan rộng ra khắp các công ty liên quan.

Các nền tảng internet lớn ở Trung Quốc là trung tâm của nền kinh tế Gig của đất nước với hàng chục triệu việc làm đang bị đe dọa như tài xế gọi xe, đội ngũ giao hàng, người dẫn chương trình phát trực tiếp và tạo nội dung.

Gig là nền kinh tế mà trong đó mọi người thường làm việc bán thời gian hoặc tạm thời, còn các công ty có xu hướng thuê những người làm việc độc lập và tự do thay vì nhân viên toàn thời gian.

Theo dữ liệu bán chính thức của Trung Quốc, nước này có 200 triệu người - cứ 4 nhân viên thì có 1 người - trong tình trạng “việc làm linh hoạt” mà không cần làm toàn thời gian.

Meituan, gã khổng lồ giao hàng theo yêu cầu từng bị phạt trong cuộc điều tra chống độc quyền, mang lại thu nhập cho khoảng 4 triệu shipper. Trong khi Didi Chuxing, hãng gọi xe đình đám từng bị điều tra về vi phạm dữ liệu kể từ khi niêm yết tại New York (Mỹ) vào mùa hè năm ngoái, có 13 triệu tài xế hoạt động trên nền tảng của mình. Đang bị chính quyền quản lý vì lạm dụng người tiêu dùng, lĩnh vực thương mại điện tử phát trực tiếp từng mang lại thu nhập cho ít nhất 10 triệu người.

Những công việc trong nền kinh tế hợp đồng này, mở rộng cùng sự phát triển của lĩnh vực công nghệ Trung Quốc, đã trở nên quan trọng với các nhóm thu nhập thấp ở Trung Quốc, trong khi 600 triệu người sống với thu nhập trung bình hàng tháng là 1.000 nhân dân tệ.

Số liệu thống kê chính thức của Trung Quốc cho thấy có 358 triệu việc làm trong lĩnh vực dịch vụ vào năm 2020, tăng 5,3% so với 3 năm trước, còn việc làm trong lĩnh vực sản xuất giảm 1% xuống 215 triệu trong cùng thời kỳ.

Có bằng chứng cho thấy việc cắt giảm các công việc trong lĩnh vực công nghệ tư nhân, từ tiếp thị đến quản lý khách hàng và lập trình, đang thúc đẩy những người trẻ tuổi Trung Quốc hướng tới đảm bảo việc làm trong khu vực nhà nước.

Tại Đại học Thanh Hoa, một trong những trường đại học danh tiếng nhất Trung Quốc, gần 70% sinh viên tốt nghiệp mùa hè năm ngoái đã nhận được việc làm ở các cơ quan chính phủ, các tổ chức công hoặc doanh nghiệp nhà nước, theo một báo cáo do trường công bố vào tháng 1.2022.

Trước tình hình ngày càng tồi tệ, không có gì ngạc nhiên khi xuất hiện một số lời chỉ trích đường lối cứng rắn của Trung Quốc.

Trong ghi chú được lưu hành rộng rãi bởi Luwei Investment Research trên mạng xã hội WeChat, tác giả cho biết khái niệm “kiềm chế sự mở rộng vốn bất hợp lý” của Bắc Kinh là “giả tạo". Các công ty công nghệ không có nhiều giải pháp thay thế khác ngoài việc giảm bớt việc làm và cắt giảm chi phí khi đối mặt với áp lực của nhà nước.

Mối quan tâm về tình trạng thất nghiệp có thể nhìn thấy trong báo cáo công việc mới nhất của chính phủ Trung Quốc, trong đó từ “việc làm” được đề cập hơn 30 lần. Với mục tiêu đi kèm là tăng trưởng GDP 5,5%, chính phủ Trung Quốc cho biết sẽ giữ tỷ lệ thất nghiệp chính thức, từng luôn dao động trong phạm vi hẹp từ 4,9 đến 6,2%, dưới 5,5%.

Trong tuần này, chính phủ Trung Quốc cũng đưa ra tuyên bố nước này vẫn coi tăng trưởng kinh tế là ưu tiên và sẽ thực hiện các biện pháp để hỗ trợ thị trường vốn, giúp chỉ số Hang Seng Tech Index tăng kỷ lục 22%.

Thế nhưng, niềm tin của người dân Trung Quốc vào điều trên không cao.

Julia Feng, sinh viên ngành kế toán 23 tuổi chuẩn bị tốt nghiệp vào tháng 6.2022, nói dù mơ ước được làm việc tại một công ty công nghệ ở thành phố hàng đầu, đắm mình vào “nền văn hóa sôi động” của truyền thông xã hội và internet, giờ đây cô coi công việc với cơ quan cấp nhà nước là sự lựa chọn tốt nhất vì mang lại cảm giác an toàn hơn.