Trung Quốc gặp khó trong việc xoa dịu ASEAN về vấn đề Biển Đông

Trung Quốc đã có một chiến dịch ngoại giao vận động lớn ở Đông Nam Á trong những tuần gần đây khi các nhà lãnh đạo hàng đầu của nước này đến thăm 9 nước ASEAN cùng với các thỏa thuận thương mại và viện trợ tài chính béo bở. Nhưng các nhà quan sát cho rằng Bắc Kinh vẫn còn một chặng đường dài để xây dựng lòng tin trong khu vực, do có nhiều tranh chấp với các bên về quyền lãnh thổ, đánh bắt cá và thăm dò trái phép ở Biển Đông.

Li Mingjiang, phó giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam thuộc Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, nhận định rằng, ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) có tầm quan trọng và ý nghĩa chiến lược đối với Trung Quốc.

Theo ông, việc ngăn cản khối 10 quốc gia này xoay trục về phía Mỹ trong các vấn đề chiến lược quan trọng có ý nghĩa rất lớn đối với Bắc Kinh. Nhưng tranh chấp với các thành viên ASEAN đang khiến nhiệm vụ đó trở nên khó khăn hơn.

Tuần trước, người đứng đầu Hải quân Philippines, phó đô đốc Giovanni Carlo Bacordo, cho biết ông đang chuẩn bị cử hơn 200 dân quân để bảo vệ ngư dân của đất nước trên Biển Đông, trước sự gia tăng hoạt động của lực lượng dân quân Trung Quốc ở đó.

Tuyên bố của ông Bacordo được đưa ra chỉ vài ngày sau khi Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, trong cuộc gặp với người đồng cấp Philippines Teodoro Locsin, đã cam kết ủng hộ đối với chương trình kinh tế và cơ sở hạ tầng “Xây dựng, Xây dựng và Xây dựng” của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte.

Kể từ đầu tháng trước, ông Vương và Ủy viên Quốc vụ Dương Khiết Trì, Bộ trưởng Quốc phòng Ngụy Phượng Hòa, đã tới thăm 9 trong số 10 nước ASEAN, ngoại trừ Việt Nam. Trong chuyến công du của mình, các nhà lãnh đạo Trung Quốc nhắc lại cam kết của Bắc Kinh về việc cung cấp vắc xin COVID-19 cho các thành viên ASEAN, trong buổi ký kết các thỏa thuận hai chiều với các quốc gia riêng lẻ.

Những thỏa thuận này bao gồm một hiệp định thương mại tự do với Campuchia, một thỏa thuận mua 1,7 triệu tấn dầu cọ từ Malaysia, hạ mức thuế đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ Lào và cung cấp khoản tài trợ 200 triệu nhân dân tệ (29,8 triệu USD) cho bang Rakhine của Myanmar.

Bất chấp những cử chỉ có vẻ “hào phóng” đó, Trung Quốc vẫn đang tăng cường các hoạt động bành trướng ở Biển Đông bất chấp sự phản đối của nhiều quốc gia ASEAN trong đó có Việt Nam.

Biển Đông là một trong những tuyến đường thủy thương mại nhộn nhịp nhất thế giới và giá trị địa chính trị đó khiến nó trở thành điểm nóng tiềm tàng cho một cuộc xung đột vũ trang giữa Mỹ và Trung Quốc. Các quốc gia ASEAN đã và đang theo dõi chặt chẽ cuộc chiến giữa Bắc Kinh và Washington trong các vấn đề đa dạng như thương mại, công nghệ, vấn đề dân chủ của Hồng Kông và nhân quyền.

Ông Li cho biết dù Trung Quốc và Mỹ đang nỗ lực hết mình nhằm tăng cường sự ủng hộ ở Đông Nam Á, nhưng ASEAN khó có thể bị lung lay theo cách này hay cách khác.

“Do chiến lược phòng ngừa rủi ro của mình, ASEAN khó có thể thực hiện một sự thay đổi chính sách đáng kể và nghiêng về phía nào, cho dù Trung Quốc, Nhật Bản hay Mỹ có cố gắng đến đâu. Và sẽ rất khó để giảm bớt mối quan ngại của một số nước thành viên về Trung Quốc”.

Trong khi đó, nhà phân tích cấp cao tại Viện Chính sách Chiến lược Úc ở Canberra Huong Le cho biết Bắc Kinh sẽ gặp khó khăn nhất trong việc xây dựng quan hệ với các quốc gia có tranh chấp ở Biển Đông, đặc biệt là Việt Nam.

“Chính sách ‘ngoại giao quyến rũ' của Trung Quốc sẽ không có tác dụng với Việt Nam. Nó sẽ không bao giờ thành công. Chiêu bài này có thể thể hiệu quả ở các quốc gia Đông Nam Á khác mà không có tranh chấp lớn", bà Le cho biết.

Chuyên gia Li cũng cho rằng với việc Trung Quốc liên tục có các động thái gây quan ngại tại Biển Đông, Bắc Kinh sẽ khó khăn hơn trong việc thúc đẩy mối quan hệ với ASEAN trong năm nay khi Việt Nam hiện là chủ tịch của khối.

“Việt Nam có cơ hội để thúc đẩy ASEAN có một vị thế mạnh hơn trước Trung Quốc”, ông Li nói và nhận định rằng mặc dù chính sách “ngoại giao quyến rũ” của Bắc Kinh không có khả năng dẫn đến bất kỳ thay đổi đáng kể nào về cách thức Bắc Kinh được ASEAN nhìn nhận, nhưng ít nhất, nó có thể giúp bù đắp những nỗ lực của Washington trong việc quảng bá thông điệp của mình trong khu vực. Đó là vấn đề “kiểm soát thiệt hại” và có thể giúp Trung Quốc “đưa ra thông điệp tới những quốc gia chưa có ràng buộc với Mỹ về các vấn đề chiến lược”.

Trong cuộc gặp với người đồng cấp Malaysia tại Kuala Lumpur vào hôm 13.10, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đưa ra một chỉ trích công khai hiếm hoi đối với nhóm an ninh khu vực gồm Mỹ, Nhật Bản, Úc và Ấn Độ.

“Cái gọi là Bộ tứ (Quad) là một phần trong nỗ lực của Washington nhằm xây dựng một phiên bản giống NATO ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương và điều này sẽ phá hoại nghiêm trọng an ninh khu vực”, ông Vương nói.

Trong khi đó, nhà phân tích Huong Le cho rằng Bắc Kinh có lý do để lo ngại, vì nếu tình hình địa chính trị xấu đi hơn nữa trên thực tế, thì khái niệm về một khối tương tự NATO ở Ấn Độ - Thái Bình Dương có thể là một lựa chọn khả thi”.