Trung Quốc tăng cường kiểm soát đất hiếm cạnh tranh với Mỹ

Theo thông báo của Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc hôm 15.1, trong khi các quy định hiện hành tập trung vào khâu sản xuất, như đào mỏ, luyện hoặc tách đất hiếm, còn dự thảo quy định mới sẽ quản lý “toàn bộ chuỗi công nghiệp” quặng quý hiếm, bao gồm các khâu tinh luyện, vận chuyển và tất cả các khâu dẫn đến xuất khẩu.

Quy định mới được đề xuất bởi Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin, yêu cầu các công ty phải tuân thủ những luật và quy định về kiểm soát xuất khẩu và nhập khẩu quặng đất hiếm. Điều này cho thấy Bắc Kinh sẽ tăng cường kiểm soát dòng chảy của các nguyên liệu chiến lược, đóng vai trò không thể thiếu trong các ngành công nghệ cao khắp thế giới.

Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc cho biết họ đã bắt đầu lấy ý kiến ​​dư luận về dự thảo quy tắc. Các quy tắc dự kiến ​​sẽ được thực hiện sớm nhất trong năm nay.

Dự thảo quy định mới cũng cấm hoạt động mua và bán các sản phẩm đất hiếm được khai thác và chiết tách trái phép. Một quan chức trong ngành công nghiệp này nói rằng điều này sẽ giúp ổn định thị trường, bảo vệ an ninh công nghiệp và môi trường, hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc Tân Hoa Xã đưa tin.

Một hệ thống theo dõi các sản phẩm đất hiếm sẽ được thiết lập để tăng cường “quản lý vòng kín” đối với chuỗi công nghiệp. Quy định mới cũng xác định trách nhiệm quản lý, quy trình phê duyệt dự án và quản lý hạn ngạch.

Nikkie nhận định, các quy định mới sẽ cho phép Bắc Kinh kiểm soát tốt hơn nguồn cung cấp nguyên liệu đã trở nên quan trọng đối với ngành sản xuất công nghệ cao trên toàn thế giới. Trung Quốc chiếm hơn 60% sản lượng đất hiếm toàn cầu và xuất khẩu của nước này đã giảm xuống mức thấp nhất trong 5 năm vào năm 2020.

Một giám đốc điều hành tại một doanh nghiệp nước ngoài hoạt động tại Nhật Bản cho biết: "Trong khi Mỹ đang tiến tới xây dựng một mạng lưới đối tác để đối phó với Trung Quốc trên mặt trận công nghệ và các lĩnh vực khác, đang có những lo ngại rằng Bắc Kinh sẽ dùng luật mới này để đáp trả".

Được biết kim loại đất hiếm, một nhóm bao gồm 17 nguyên tố quan trọng, thực sự không quá hiếm, chúng đã được phát hiện ở nhiều nơi trên thế giới ngoài Trung Quốc, như Úc, Brazil và một số nước châu Phi. Hoạt động khai thác đất hiếm tuy không phải là vấn đề khó khăn, nhưng quá trình xử lý đất hiếm để thu được nguyên liệu tinh khiết không hề đơn giản.

Đất hiếm rất cần thiết cho các bộ phận trong động cơ xe điện, và trong số nhiều ứng dụng khác, bao gồm cả máy bay không người lái và tên lửa. 

Trung Quốc coi đất hiếm là "tài nguyên chiến lược" có thể được tạo ra lợi thế trong ngoại giao quốc tế. Bắc Kinh đã tận dụng ưu thế thống lĩnh thị trường đất hiếm như một vũ khí trong các tranh chấp thương mại trước đây, đồng thời phát đi tín hiệu sẽ có thể tiếp tục làm như vậy trong cuộc cạnh tranh hiện tại với Mỹ.

Trong nhiều thập niên, Trung Quốc đã thắt chặt hơn nữa đối với thị trường đất hiếm trên toàn cầu. Ngoài ra, Bắc Kinh cũng nhận được sự giúp đỡ từ các nước tiêu dùng lớn có những mỏ đất hiếm do những quốc gia này phải gửi quặng mà họ khai thác được ở nội địa và chuyển đến các cơ sở phân tách ở Trung Quốc để có thể tinh chế ra các nguyên liệu sử dụng trong công nghiệp.

Lý do họ làm như vậy là vì Trung Quốc là một trong số ít các quốc gia sẵn sàng chịu đựng các nguy cơ phóng xạ từ ngành công nghiệp này. Chính vì thế, điều này đã giúp Trung Quốc chiếm ưu thế trong việc tinh chế và chế biến quặng đất hiếm thành kim loại có giá trị, bột từ tính hay các sản phẩm có giá trị cao khác. Kết quả là Bắc Kinh đã giành được một vũ khí trong thương chiến với Mỹ.

Khi căng thẳng thương mại leo thang với Mỹ, Trung Quốc đã đe dọa đình chỉ xuất khẩu đất hiếm vào năm 2019. Và Bắc Kinh đã đưa ra lời đe dọa tương tự vào năm ngoái về hợp đồng nâng cấp tên lửa phòng không của nhà thầu quốc phòng Mỹ Lockheed Martin ở Đài Loan.

Mỹ, quốc gia phụ thuộc vào Trung Quốc với 80% kim ngạch nhập khẩu đất hiếm và Úc đang dẫn đầu sáng kiến ​​tạo ra một chuỗi cung ứng thay thế, bất chấp những thách thức bao gồm chất lượng và chi phí quặng.

Hiện, Mỹ và Nhật Bản đã cộng tác với một nhà sản xuất đất hiếm của Úc để giảm bớt sự thống trị của Trung Quốc về nguồn cung khoáng sản quan trọng này.

Công ty Lynas (của Úc), nhà sản xuất đất hiếm lớn duy nhất ngoài biên giới Trung Quốc, đã ký kết hợp đồng với Công ty Blue Line trụ sở tại Texas (Mỹ) nhằm chuẩn bị việc mở nhà máy tại Mỹ. Hoạt động sản xuất sẽ có thể bắt đầu từ năm nay.

Nhật Bản cũng đang tìm kiếm nguồn cung cấp đất hiếm thay thế, với mục tiêu giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu của Trung Quốc từ 58% xuống 50% hoặc ít hơn vào năm 2025.