TS Võ Trí Thành: Đón đại bàng mà chậm thì thành đón chim sẻ

Tại Hội thảo với chủ đề: “Một số yêu cầu cải cách thể chế” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) tổ chức ngày 1.6, ông Nguyễn Anh Dương - Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp của CIEM cho hay quý 1/2020 tăng trưởng kinh tế thấp hơn so với cùng kỳ các năm 2010 - 2019. Xuất khẩu và cán cân thương mại vẫn tích cực trong các tháng đầu năm, nhưng khả năng duy trì điều này là rất khó khăn kể từ tháng 4 trở về sau.

“Gia tăng giá trị trong nước không còn là yêu cầu để tạo việc làm và thu nhập, mà còn là cách thích ứng với sự vận động của chuỗi giá trị. Ngoài ra, tác động của dịch COVID-19 cũng làm cho tổng vốn đầu tư toàn xã hội tăng chậm. Mặc dù, đầu tư công giải ngân nhanh hơn, nhưng vẫn thấp so với yêu cầu đề ra. Thu hút FDI 5 tháng đầu năm 2020 giảm 11,1% về số dự án mới và 8,2% về vốn thực hiện”, ông Dương nêu.

Bà Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng CIEM cho biết đến nay Việt Nam cơ bản khống chế được dịch, nhờ đó bắt đầu bước vào khôi phục kinh tế. “Đây là lúc chúng ta nhìn nhận lại những điểm nghẽn trong phát triển kinh tế để có biện pháp tháo gỡ, qua đó đưa nền kinh tế phát triển. Những điểm nghẽn này thực tế không phải đến lúc có dịch COVID-19 mới xuất hiện, mà đã có từ trước chưa khắc phục được” - bà Trần Thị Hồng Minh nhấn mạnh.

Theo đại diện CIEM, có 3 điểm nghẽn chính là: chất lượng thể chế, hạ tầng số và kỹ năng, năng suất lao động. Trong đó, chất lượng thể chế thể hiện ở việc triển khai Chính phủ điện tử (tiến tới Chính phủ số); hiệu quả điều phối và sử dụng nguồn lực công; phát triển bao trùm và bền vững.

Theo TS Võ Trí Thành, nhìn lại giai đoạn 30 năm qua, Trung Quốc và Việt Nam là hai quốc gia có tốc độ tăng trưởng tốt nhất thế giới. Mặc dù tăng trưởng tốt như vậy nhưng nếu nhìn vào bảng đánh giá thể chế của Ngân hàng Thế giới (WB) – đánh giá về các chỉ tiêu: tham nhũng, trách nhiệm giải trình, chế tài thực thi… thì Trung Quốc và Việt Nam tiến rất chậm trong suốt 30 năm qua.

“Thể chế kém, tiến rất chậm nhưng tăng trưởng lại tốt, là vì sao?”, ông Thành nêu.

Ông Thành cũng nêu một nghịch lý khác là giữa tăng trưởng và kinh tế số, sức sáng tạo. Ông cho biết năm 2018, khi sang Israel ông đã nêu một vấn đề: Israel cái gì cũng nhất: khởi nghiệp nhất, sáng tạo nhất… nhưng vì sao tăng trưởng vẫn thấp?

Một khía cạnh khác, Trung Quốc đi đầu về số hóa, về thanh toán không dùng tiền mặt, trí tuệ nhân tạo cũng không kém gì các nước phát triển, thế nhưng giờ Trung Quốc lại giảm tốc về tăng trưởng GDP, không thể trở lại với thời kỳ 9 - 10% được nữa.

Theo ông Thành, có một số lý thuyết giải thích cho điều này như: sử dụng công nghệ không đúng cách; việc dùng công nghệ để nâng cao năng suất lao động không hề dễ dàng. Tuy nhiên, nguyên nhân cơ bản nhất là chúng ta chưa hiểu gì về quy luật của kinh tế số. Một lý do nữa là kỹ năng sử dụng công nghệ của chúng ta không theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ. Dù vậy, ông Thành vẫn tin rằng về dài hạn, thể chế vẫn sẽ quyết định đến tốc độ tăng trưởng. Chỉ có điều, ông cho rằng khi bàn luận về vấn đề này, giới kinh tế và quản lý cần có một cái nhìn sâu hơn.

“Như vậy, có hai vấn đề về cải cách thể chế: một là tốc độ, hai là cơ chế đăc biệt. Trong thế giới ngày nay, không chỉ công nghệ mà mọi thứ đều nhanh, đều rủi ro nên cần phải tốc độ. Và để giải quyết vấn đề này thì cần cơ chế đặc biệt, đặc biệt nhất là cứ Thủ tướng đứng đầu” – ông Thành nói và đặt thêm vấn đề: “Cũng cần cân nhắc xem cơ chế đặc biệt có nên cứng không hay sẽ linh hoạt”.

Nói về lựa chọn của Việt Nam hiện nay, ông Thành cho rằng chính phủ cần giải quyết đồng thời 3 bài toán.

Một là khống chế dịch, sống chung với nguy cơ có dịch. “Loài người chưa từng có vắc xin ngừa cúm”, ông nói.

Hai là xử lý những thứ tồn đọng. “Tôi nói ví dụ 12 dự án thua lỗ, có khó xử lý không? Nó vẫn nằm chình ình ra đấy, đó là hàng trăm nghìn tỉ, là người tài, là người lao động của chúng ta. Hay về nợ xấu, ta hy vọng 6 năm làm được mà giờ 8 năm chưa xong, sau năm nay tỷ lệ nợ xấu chắc chắn sẽ tăng, dù ta đang cố giữ ổn định. Thâm hụt ngân sách sẽ lớn hơn nhiều. Ta phải xử lý bài toán hiện tại: giữ được vĩ mô, chịu thâm hụt lớn, nợ công tăng, kiềm chế lạm phát nhưng vẫn phải bơm tiền để thúc đẩy tăng trưởng”.

Thứ ba là tái cấu trúc để đi lên.

“Và cả 3 bài toán này chúng ta đều cần tốc độ. Đón đại bàng mà chậm thì thành đón chim sẻ”, ông Thành nói.

“Môi trường đầu tư kinh doanh vẫn là key (chìa khóa) của cải cách. Đã đến lúc, mà thật ra là chậm rồi, ta phải chuyển môi trường đầu tư kinh doanh sang thúc đẩy chứ không phải ngăn chặn. Ngăn chặn không bao giờ hết”, ông Thành nói thêm.

Lam Thanh