Vì sao Nga vẫn chưa ‘thấm đòn’ các lệnh trừng phạt từ phương Tây?

Vào ngày 25.2.2022, một ngày sau khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự Ukraine, Liên minh châu Âu (EU) đã đưa ra các biện pháp trừng phạt chưa từng có đối với Moscow. Các biện pháp này nhằm gửi một tín hiệu rõ ràng tới Moscow rằng sẽ có những hậu quả nghiêm trọng đối với hành động của họ.

Các chế tài mạnh mẽ được áp dụng với nhóm tài phiệt thân cận của Tổng thống Nga Vladimir Putin, cũng như các công ty Nga và một số lĩnh vực của nền kinh tế Nga.

Trong những tháng tiếp theo, các đợt trừng phạt chống lại Nga đã được mở rộng nhắm vào mặt hàng xuất khẩu có giá trị nhất của nước này sang châu Âu là dầu mỏ và khí đốt, đồng thời, hạn chế khả năng tiếp cận các sản phẩm có thể được sử dụng trong cuộc chiến tại Ukraine.

Tuy nhiên, sau hơn 15 tháng áp lệnh trừng phạt được cho là “mạnh mẽ chưa từng có” phương Tây cho đến nay vẫn không thể đạt được mục đích làm suy yếu kinh tế từ đó cản trở chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine.

Nga hiện vẫn trụ vững trước các biện pháp trừng phạt. Trong khi GDP của Ukraine giảm 29% kể từ khi xung đột nổ ra nhưng GDP của Nga chỉ giảm 2% vào năm ngoái nhờ nguồn doanh thu lớn từ xuất khẩu năng lượng với các nước không tham gia trực tiếp vào chế tài của phương Tây.

Nền kinh tế Nga tỏ ra kiên cường hơn dự kiến và quân đội Nga vẫn có khả năng phá hủy cơ sở hạ tầng và các mục tiêu quân sự tại Ukraine. Hơn nữa, hàng hóa bị trừng phạt vẫn đang “âm thầm” tìm đường đến Nga.

Có vẻ như EU thời gian tới sẽ tiếp tục áp đặt các biện pháp trừng phạt mới, song một số nhà quan sát cho rằng những nỗ lực của Brussel đã thất bại.

Lách trừng phạt

Phân tích dữ liệu hải quan từ 12 quốc gia EU, Na Uy, Anh, Mỹ và Nhật Bản cho thấy nhiều quốc gia, tổ chức đã lách các lệnh trừng phạt xuất khẩu hàng hóa với tổng trị giá lên tới 8 tỉ euro (8,5 tỉ USD) đối với Nga vào năm 2022.

Trong đó, các doanh nghiệp châu Âu, đặc biệt là các doanh nghiệp Đức, sử dụng các nước thứ ba để bán sản phẩm của họ cho Nga bao gồm các mặt hàng xa xỉ như đồ trang sức và nước hoa, hay thậm chí là công nghệ tiên tiến, như chất bán dẫn tiên tiến và máy tính lượng tử, máy móc và thiết bị vận tải.

Đầu năm 2022, việc xuất khẩu những mặt hàng này của phương Tây sang Nga giảm mạnh nhưng sang các nước láng giềng của Nga lại tăng vọt. Phần lớn chúng được xuất khẩu tới Kazakhstan, Georgia, Armenia, Kyrgyzstan và các nước khác. Lithuania được cho là cũng lách luật chuyển hàng hóa sang Nga thông qua Belarus.

EU hành động

Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đã kêu gọi chấm dứt bạo lực ở Ukraine, từ chối công nhận việc Nga sáp nhập lãnh thổ Ukraine và cam kết hạn chế lách luật trừng phạt trên lãnh thổ Kazakhstan.

Chính phủ của ông Tokayev được cho là đã đưa ra biện pháp kiểm soát hải quan chặt chẽ hơn đối với hàng điện tử nhập khẩu vào Nga, và đang xem xét giám sát hải quan trực tuyến để theo dõi hàng hóa qua biên giới.

Theo giới chuyên gia phương Tây, để trừng phạt Nga hiệu quả, EU và đồng minh cần thiết lập các chế độ xuất khẩu mới đối với hàng hóa công dụng kép có thể sử dụng với mục đích dân sự và quân sự. Ngoài ra, các thành viên của liên minh trừng phạt cũng nên tập hợp các lực lượng đặc nhiệm điều tra và thực thi việc tuân thủ các chế tài bằng tất cả các công cụ pháp lý có sẵn.