Châu Á chịu tác động gì khi châu Âu tẩy chay năng lượng Nga?

Tại một số hội nghị gần đây ở vùng Vịnh, họ cảnh báo sắp tới sẽ xảy ra tình trạng phân chia nguồn cung năng lượng toàn cầu nghiêm trọng không chỉ đe dọa đến tăng trưởng kinh tế cùng ổn định chính trị những quốc gia thu nhập trung bình và thấp, mà còn cản trở nỗ lực chống biến đổi khí hậu.

EU mới đây chính thức thông qua loạt trừng phạt mới trong đó có lệnh cấm nhập khẩu than Nga, sau khi vừa thống nhất tìm nguồn cung khí đốt thay thế nguồn cung Nga vào tháng trước. Khối này còn cân nhắc hạn chế nhập khẩu dầu.

Nga là nhà cung cấp than, khí đốt tự nhiên cùng dầu thô hàng đầu cho EU. Khi EU tìm kiếm nguồn cung thay thế, các nước có trữ lượng khí đốt tự nhiên đều nói rằng họ khó lòng giúp đỡ ngay.

Bộ trưởng Năng lượng Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) Suhail al-Mazrouei phát biểu tại sự kiện ở Dubai tháng trước: “Năm này qua năm khác, chúng tôi đã nhắc nhở cần đầu tư nhiều hơn vào dầu và khí đốt. Chúng ta cần nhiều tài nguyên hơn, cần đa dạng hơn”.

Nhiều tổ chức tài chính hiện đối mặt với áp lực cắt giảm tài trợ cho nhiên liệu hóa thạch như một phần của cam kết chống biến đổi khí hậu, làm dấy lên cuộc tranh luận về sự cần thiết phải đảm bảo nguồn cung ổn định và ngăn chặn cú sốc về giá trong quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch.

Theo Bộ trưởng al-Mazrouei, các nhà sản xuất năng lượng nhận thấy không ít tổ chức tài chính do dự trong tài trợ dự án dầu khí ngay cả khi tiếng nói kêu gọi tăng sản lượng ngày càng tăng.

Tình trạng năng lực sản xuất dự phòng yếu kém cũng được nhấn mạnh bởi Cơ quan Năng lượng quốc tế - đơn vị trước đó khuyến nghị không nên đầu tư cho dự án nhiên liệu hóa thạch mới để có thể đạt mục tiêu phát thải bằng 0 vào giữa thế kỷ này.

Tuy nhiên, ước tính cần có thêm khoảng 200 tỉ USD đầu tư hằng năm vào sản xuất dầu khí để theo đáp ứng nhu cầu cho đến năm 2030 và bù đắp năng lực sản xuất bị mất khoảng 5 - 8 triệu thùng mỗi ngày. Thiếu hụt tiền đầu tư khiến nhiều thành viên Tổ chức Các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) không để đạt sản lượng mục tiêu đã thống nhất với 9 đối tác.

Mỹ - quốc gia sản xuất dầu mỏ lớn nhất nằm ngoài khối OPEC và đối tác (OPEC+) - ước tính thị trường toàn cầu đang thiếu khoảng 2 triệu thùng/ngày. Thiếu hụt sản lượng hiện tại của OPEC lên tới hơn 1 triệu thùng/ngày. Ả Rập Saudi cùng UAE - hai thành viên OPEC có năng lực sản xuất dự phòng, lại từ chối đề nghị tăng sản lượng từ Mỹ, châu Âu và châu Á - Thái Bình Dương.

Khả năng giúp đỡ hạn chế của Mỹ

Với việc EU tìm kiếm 160 tỉ mét khối khí tự nhiên (tỉ mét khối, viết tắt là bcm) mỗi năm để thay thế nguồn cung từ Nga và nhu cầu dầu toàn cầu dự kiến ​​sẽ tiếp tục tăng, thị trường toàn cầu tái định hình như thế nào trở thành tiêu điểm thu hút sự quan tâm.

Năm 2021, các nhà sản xuất khí đốt hóa lỏng (LNG) Mỹ xuất khẩu 22 bcm sang EU bù đắp lượng khí đốt thiếu hụt do Nga từ chối cung cấp thêm ngay trước thềm cao điểm sử dụng mùa đông. Washington cũng cam kết chuyển thêm 15 bcm trong năm nay.

Theo nhà phân tích Robin Mills thuộc Công ty tư vấn Qamar Energy: “Mỹ là quốc gia sản xuất LNG tăng được sản lượng đáng kể trong thời gian ngắn nên họ đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực giúp thay thế khí đốt Nga”.

Tuần trước, đặc phái viên phụ trách năng lượng của Bộ Ngoại giao Mỹ Amos J. Hochstein cho biết Washington sẽ tiếp tục làm việc với các quốc gia sản xuất LNG hàng đầu khác như Úc, Qatar để tăng nguồn cung cho châu Âu.

Hiện tại chính quyền Tổng thống Joe Biden dựa vào các công ty năng lượng Mỹ để bắt đầu thực hiện 12 dự án LNG đã được phê duyệt với mục đích tăng lượng xuất khẩu sang châu Âu lên 50 bcm vào năm 2030.

Nhưng giống như nhiều đối tác nước ngoài, các công ty năng lượng Mỹ vẫn cảnh giác với việc đầu tư hàng tỉ USD trong bối cảnh thị trường khí đốt biến động mạnh. Thậm chí dự án đã triển khai cũng cần mất 5 năm để cung cấp được lượng hàng đáng kể ra thị trường.

Quyết định chi tiêu lớn phát triển cơ sở hạ tầng khí đốt đòi EU cam kết ký hợp đồng dài hạn 20 năm - một điều khó khăn vì khối muốn giảm nhu cầu khí đốt chuyển sang nhiều nguồn năng lượng tái tạo sau năm 2030.

Nước nào có thể bán khí đốt cho châu Âu?

Đặc phái viên Hochstein nói rằng Mỹ sẽ khuyến khích các nước láng giềng của châu Âu ở Trung Đông và biển Caspi tăng nguồn cung qua đường ống.

Nhà phân tích Mills cũng nhận định nguồn cung trung hạn cho lụa địa già là LNG từ Trung Đông cũng như từ Azerbaijan vận chuyển nhờ đường ống qua Thổ Nhĩ Kỳ.

Nguồn cung từ Azerbaijan đã được đảm bảo nhờ một thỏa thuận giải quyết tranh chấp biên giới trên biển Caspi với Turkmenistan năm ngoái. Nhưng mối đe dọa từ Nga vẫn còn đó: vài ngày trước khi cuộc chiến tại Ukraine nổ ra, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev ký một thỏa thuận với người đồng cấp Vladimir Putin nêu rõ không nước nào có hành động chống lại lợi ích năng lượng của nước kia.

Iran - láng giềng của Azerbaijan - sở hữu trữ lượng khí đốt tự nhiên lớn thứ 2 chỉ sau Nga. Nhưng khả năng tăng sản lượng lại tùy thuộc vào quá trình đàm phán nhằm khôi phục thỏa thuận hạt nhân ký kết năm 2015 vốn đang bế tắc.

Theo nhà phân tích Mills, ngay cả khi thỏa thuận hạt nhân được khôi phục thì đầu tư quốc tế cho tăng sản lượng khí đốt Iran cũng sẽ chậm và chịu nhiều hạn chế từ phía Iran.

“Tuy Iran có thể tăng nhẹ xuất khẩu thông qua đường ống Thổ Nhĩ Kỳ và thậm chí bán một lượng khí đốt khiêm tốn vào năm 2023, đây chỉ là một giải pháp nhỏ cho châu Âu trong nỗ lự bù đắp nguồn cung Nga”, nhà phân tích Mills nhận định.

Algeria cũng có thể tăng thêm vài bcm sản lượng, nhưng hầu hết quốc gia sản xuất ở châu Phi đều đã hoạt động hết công suất và phải chờ đến lúc dự án ở Nigeria hoàn thành vào năm 2024.

Ai Cập có thể tăng xuất khẩu LNG nếu chỉnh đốn hoạt động của loạt nhà máy kém hiệu quả, nhưng sẽ phải phụ thuộc vào nhập khẩu khí đốt tự nhiên từ Israel để thay thế sản xuất trong nước đang suy giảm.

Các nhà sản xuất LNG vùng Vịnh cũng đang hoạt động hết công suất và sẽ phải chờ đến khi Qatar cùng UAE hoàn thành một số dự án mở rộng trong vòng 3 - 5 năm tới.

Tác động đến châu Á

Các nền kinh tế châu Á phải cạnh tranh với châu Âu để tiếp cận nguồn cung năng lượng từ Mỹ và vùng Vịnh.

Thị trường khí đốt tự nhiên ít lựa chọn gây nên tình trạng thiếu thốn năng lượng, nhiều nước châu Á có giá điện tăng chóng mặt, Ấn Độ đối mặt với mất điện và Trung Quốc cũng chịu cảnh thiếu điện.

Ở các nền kinh tế Nam Á tài chính eo hẹp, giá cao buộc họ phải hạn chế cung cấp điện hoặc dầu nhiên liệu cho hộ gia đình. Truyền thông Paksitan cho biết nhiều nhà máy điện nước này đã cạn kiệt nhiên liệu, đang đề nghị chính phủ cung cấp thêm. Tình trạng thiếu có nguy cơ lan sang Bangladesh, Ấn Độ, Thái Lan.

Theo nhà phân tích Saul Kavonic thuộc tập đoàn Credit Suisse: “Tình trạng thiếu năng lượng tại châu Á có thể do nhiều chuyến LNG chuyển hướng sang châu Âu”. LNG Mỹ với thị trường quen thuộc là châu Á sẽ được xuất khẩu đến lục địa già nhiều hơn vào hè này, khiến cạnh tranh càng khốc liệt. Trang Bloomberg cho biết Ấn Độ và Trung Quốc đều đã bắt đầu ký hợp đồng cung ứng mới.

Giá cao do châu Âu giành mất nguồn cung cũng chia châu Á thành hai phe. Nhà phân tích Mills chỉ ra: “Giá LNG đã và sẽ tiếp tục ở mức cao, đặt ra thách thức cho Nhật Bản và Hàn Quốc. Hai nước sẽ đẩy mạnh năng lượng hạt nhân cùng năng lượng tái tạo. Các nền kinh tế châu Á khác - Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan - có thể giảm tốc quá trình chuyển sang LNG và vẫn sử dụng than hoặc dầu nhiên liệu”.

Lệnh cấm nhập khẩu than Nga của EU cũng sẽ làm tăng cạnh tranh. Người đứng đầu Hiệp hội Khai thác than Indonesia Hendra Sinadia cho biết nhiều đơn vị khai thác của nước này được một số khách hàng tiềm năng từ châu Âu như Ý, Tây Ban Nha, Ba Lan, Đức tiếp cận. Không rõ liệu phía nhà cung cấp có thể tăng giao hàng hay không vì năng lực sản xuất dự phòng của họ hạn chế và thường phải ưu tiên đáp ứng nhu cầu địa phương trước tiên.

Các nhà sản xuất ở Úc - một nước xuất khẩu than lớn khác - cũng tuyên bố họ khó lòng nâng cao lượng hàng xuất cho châu Âu vì khả năng hạn chế.