TS Nguyễn Trí Hiếu: Nợ xấu không tự nhiên biến mất nếu cứ 'quét rác xuống dưới tấm thảm đẹp'

Rủi cho đối với ngân hàng từ trái phiếu doanh nghiệp

TS Nguyễn Trí Hiếu chuyên gia tài chính - ngân hàng cho rằng Việt Nam đang đi vào một giai đoạn với những biến động lớn trên thị trường tài chính thế giới và tại Việt Nam.

Theo ông Hiếu, ngành ngân hàng Việt Nam đang có những dự báo khá lạc quan cho năm 2023 với những kỳ vọng cao cho nhiều cơ hội phát triển. Tuy nhiên, ngành ngân hàng được dự báo sẽ gặp rất nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc kiểm soát rủi ro tín dụng liên quan đến sự suy thoái của thị trường chứng khoán và bất động sản. Đồng thời nguồn vốn tín dụng của ngành ngân hàng sẽ bị thắt chặt vì lý do ngân hàng kiểm soát rủi ro một cách chặt chẽ hơn trong khi một phần đáng kể nguồn vốn huy động sẽ được sử dụng cho mục đích thanh khoản, thay vì cho mục đích cho vay.

Hơn nữa, theo ông Hiếu, tình trạng lãi suất tăng cao, lạm phát tăng, tăng trưởng chậm và các thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản đang trong khủng hoảng sẽ trực tiếp tác động tới việc kinh doanh của các ngân hàng trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn.

“Riêng trong lĩnh vực tín dụng, ngân hàng nắm một số lượng lớn trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) mà hơn 300.000 tỉ TPDN đến hạn trả nợ trong năm nay. Với khả năng thanh toán số nợ này của các doanh nghiệp phát hành TPDN rất thấp thì tình hình quả đáng báo động cho hệ thống ngân hàng”, ông Hiếu nêu và cho biết với vốn chủ sở hữu của hệ thống ngân hàng ước tính khoảng 1,7 triệu tỉ đồng thì lượng TPDN mà các ngân hàng đang nắm giữ tương đương với 18% vốn chủ sở hữu của ngành ngân hàng.

Do đó, việc vỡ nợ hàng loạt của TPDN nếu xảy ra sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến vốn chủ sở hữu của hệ thống ngân hàng và có khả năng kéo hệ số an toàn vốn của ngân hàng (CAR) từ mức 11,69% tính vào tháng 10.2022 theo thống kê của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) xuống mức dưới 10% cho toàn thể hệ thống các tổ chức tín dụng, tăng mức rủi ro hệ thống cho ngân hàng Việt Nam.

Với những ngân hàng nhỏ, nắm giữ một lượng TPDN lớn mà là những trái phiếu có khả năng mất thanh khoản thì nguy cơ kéo những ngân hàng này vào vùng mất an toàn là rất lớn. NHNN có thể đang thanh tra rất sát sao mảng này để tránh một sự đổ vỡ mang tính hệ thống.

Ngân hàng đối mặt vấn đề thanh khoản

Ông Nguyễn Trí Hiếu cho rằng các ngân hàng đang đối mặt với vấn đề thanh khoản. Một vài ngân hàng đang hoàn toàn trông cậy vào sự trợ giúp của NHNN để bảo toàn thanh khoản.

Theo đó, sự thiếu hụt thanh khoản đến từ 2 nguyên nhân chính: nợ xấu làm dòng tiền cho vay không trở lại với ngân hàng và do đó buộc nhiều ngân hàng phải huy động vốn với lãi suất cao để bù đắp thanh khoản; các khoản đầu tư nhiều rủi ro, trong đó có việc nắm giữ trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp kinh doanh bất động sản, trong khi nhiều nhà phát hành trái phiếu phải hoãn nợ.

Cũng vì thiếu thanh khoản, nhiều ngân hàng vẫn phải duy trì lãi suất cao để huy động tiền gửi. Lãi suất huy động cao đẩy lãi suất cho vay cao làm tê liệt nền kinh tế và đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình trạng ngưng hoạt động hay phá sản.

“Cứ như thế vòng xoáy doanh nghiệp gặp khó khăn đưa đến nợ xấu và chậm trả nợ; nợ xấu và hoãn nợ dẫn đến tăng lãi suất để huy động vốn mới để trả vốn cũ và từ đó đẩy lãi suất lên cao, tạo ra nguyên nhân nhiều doanh nghiệp bị đánh bật khỏi thương trường. Cuối cùng, khủng hoảng và suy thoái sẽ xuất hiện”, ông Hiếu nêu.

Cũng theo ông Hiếu, bên cạnh khó khăn về thanh khoản và tác động của lãi suất, ngân hàng đang phải duy trì tỷ lệ dùng vốn ngắn hạn cho vay trung và dài hạn được rút xuống 34%. Theo quy định của NHNN, tỷ lệ này sẽ được rút xuống 30% kể từ ngày 31.9.2023. Điều này có nghĩa là các ngân hàng phải huy động rất nhiều vốn ngắn hạn để cho vay trung hạn và dài hạn vì có đến 80% tổng nguồn vốn huy động là vốn ngắn hạn.

TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng hệ thống ngân hàng không thể tăng cường và khai thông nguồn vốn tín dụng nếu vấn đề chất lượng tài sản của ngành ngân hàng cũng đang đặt ra nhiều lo ngại khi nợ xấu có xu hướng đi lên.

Ông Hiếu đánh giá chất lượng tài sản ngân hàng mà cụ thể là chất lượng các khoản cho vay của ngân hàng là điểm tối trong hệ thống đánh giá sức khỏe ngân hàng CAMELS.

Cải thiện chất lượng tài sản ngân hàng để khơi thông nguồn vốn

Để cải thiện chất lượng tài sản, ông Hiếu cho rằng ngân hàng nên minh bạch các con số và thông tin về nợ xấu. “Nợ xấu sẽ không tự nhiên biến mất nếu cứ mãi “Sweeping all the trash under the carpet” (quét rác rưởi xuống dưới tấm thảm đẹp để che giấu)”, ông Hiếu nêu.

Đồng thời, theo ông Hiếu, ngân hàng có thể tìm cách bán nợ xấu trên sàn giao dịch nợ xấu mà VAMC đã thành lập năm ngoái. Tuy nhiên, để chợ nợ xấu được hoạt động mạnh, luật pháp cần sửa đổi việc chuyển nhượng tài sản bảo đảm, thế chấp, cầm cố.

TS Nguyễn Trí Hiếu cũng cho rằng Nghị quyết 42/2017 về thí điểm xử lý nợ xấu đã được gia hạn từ ngày 15.8.2022 đến 31.12.2023. Nghị quyết này cần bổ sung sửa đổi hay thay thế bằng một nghị quyết khác của Quốc hội để biến việc xử lý nợ xấu thành luật và cần phải được bổ sung nhiều điều khoản để công việc xử lý nợ và thu hồi nợ hiệu quả hơn và phù hợp hơn trong môi trường kinh doanh và pháp luật mới.

Một giải pháp khác, ông Hiếu khuyến nghị các cơ quan quản lý và thanh tra nên đặc biệt quan tâm đến hai lĩnh vực được dự báo tiềm ẩn rủi ro tín dụng cao nhất là cho vay đầu tư kinh doanh bất động sản và cho vay đầu tư kinh doanh chứng khoán.

NHNN cho biết đã thanh tra đột xuất một số ngân hàng và xử phạt những đơn vị vi phạm về đầu tư trái phiếu doanh nghiệp. NHNN nên công bố thông tin về kết quả của lần thanh tra này liên quan đến những vi phạm cụ thể của các ngân hàng để đại chúng có thể biết những sai phạm của các ngân hàng để tránh.

“Dĩ nhiên, NHNN không cần nêu đích danh các ngân hàng bị thanh tra. Việc thanh tra chắc chắn sẽ giúp cải thiện các hoạt động cho vay của các ngân hàng và từ đó giúp khai thông nguồn vốn tín dụng”, ông Hiếu nêu.

Chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu cũng cho rằng trong hệ thống ngân hàng hiện nay có nhiều ngân hàng sức khỏe tài chính rất yếu kém và chỉ sống dựa vào sự hỗ trợ của NHNN.

“Nhân việc hai ngân hàng của Mỹ sụp đổ và bị cơ quan FDIC tiếp quản và kiểm soát, NHNN nên dần suy xét việc cho phép các ngân hàng Việt Nam phá sản để sàng lọc hệ thống ngân hàng Việt Nam”, ông Hiếu đề xuất.

Theo TS Nguyễn Trí Hiếu, muốn khai thông nguồn vốn tín dụng và các nguồn vốn khác thì hệ thống ngân hàng Việt Nam phải được cải tổ một cách toàn diện và thực chất.

“Nếu chúng ta đi tìm những giải pháp để khai thông nguồn vốn mà hệ thống tuần hoàn các nguồn vốn đó chính là ngân hàng và hệ thống ngân hàng chưa hoạt động một cách hiệu quả thì việc khai thông nguồn vốn chỉ mang tính ngắn hạn và giải quyết tình thế”, ông Hiếu đánh giá.

Ngoài ra, ông Hiếu cho rằng những ngân hàng nào được đánh giá ở thang điểm có nguy cơ vỡ nợ hay phá sản NHNN nên có kế hoạch sáp nhập hay rút khỏi thị trường ngân hàng, thay vì cho phép họ tồn tại trở thành một lực cản cho sự phát triển lành mạnh và ổn định của hệ thống tài chính.