Tìm hiểu về vắc xin COVID-19 mà Iran muốn cung cấp cho Việt Nam

Như tin đã đưa, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Hossein Amir Abdollahian đã có cuộc gặp với Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Bùi Thanh Sơn bên lề khóa họp thứ 76 của Đại hội đồng Liên hợp quốc tại New York. Trong buổi làm việc, Ngoại trưởng Amir Abdollahian cho biết Iran sẵn sàng xuất khẩu vắc xin do Iran sản xuất sang Việt Nam để giúp cải thiện tình hình đại dịch COVID-19.

Iran là một trong những quốc gia đầu tiên bị ảnh hưởng bởi sự bùng phát của COVID-19 vào đầu năm 2020. Nước Cộng hòa Hồi giáo này hiện vẫn đang chiến đấu với làn sóng thứ 5 của đại dịch do sự xuất hiện của biến thể Delta. Các số liệu chính thức cho thấy gần 5,5 triệu người Iran đã bị nhiễm COVID-19 và 118.000 người đã chết liên quan đến SARS-CoV-2 kể từ khi đại dịch bắt đầu, nhưng con số thực sự có khả năng cao hơn nhiều. Điều đó thúc đẩy Iran phải phát triển vắc xin để chiến đấu chống lại đại dịch.

Các nhà khoa học cho biết Iran là một trong số ít quốc gia Trung Đông có khả năng phát triển vắc xin. Iran đã thực hiện chiến lược này  một cách nghiêm túc: khoảng 10 loại vắc xin đang được phát triển và đang tăng cường hoạt động tiêm chủng bằng ít nhất một loại vắc xin của mình, nhưng có rất ít người bên ngoài Iran biết về những loại vắc xin này.

Trên tạp chí Nature (tạp chí uy tín của Anh với tuổi đời 152 năm), ông Kayhan Azadmanesh, một bác sĩ y khoa và nhà công nghệ sinh học, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu vi rút tại Viện Pasteur Iran ở Tehran, vừa có chia sẻ về tình hình vắc xin của quốc gia này. Azadmanesh cũng đang làm cố vấn cho chính phủ Iran và đang phát triển hai loại vắc-xin theo công nghệt vector thông qua công ty sản xuất phụ của ông là Humimmune Biotech.

Nature: Đại dịch đã ảnh hưởng xấu đến Iran như thế nào?

Azadmanesh: Kể từ tháng 1.2020, chúng tôi đã có 5 làn sóng dịch. Cho đến nay, chúng tôi hiện vẫn đang ghi nhận số trường hợp mới, với khoảng hàng chục ngàn ca mỗi ngày và biến thể phổ biến nhất mà chúng tôi phát hiện là Delta. Nhưng nhiều trường hợp khác có thể sẽ không được ghi nhận. Đợt bùng phát đang gây áp lực lên các bệnh viện và tình hình không mấy khả quan.

Những loại vắc xin COVID-19 nào có sẵn ở Iran?

Cho đến nay, khoảng 18 triệu liều đã được sử dụng: khoảng 12 triệu liều là vắc xin Sinopharm của Trung Quốc; 4 triệu là vắc xin Oxford – AstraZeneca; và một triệu là COVIran Barekat, được phát triển bởi Tập đoàn công nghiệp Shifa Pharmed thuộc sở hữu của nhà nước Iran ở Tehran. Phần còn lại bao gồm các liều Sputnik V của Nga và Covaxin của Ấn Độ. Hơn nửa triệu liều đang được tiêm mỗi ngày và khoảng 17% dân số 85 triệu người Iran đã được tiêm liều vắc-xin COVID-19 đầu tiên (số liệu cuối tháng 8).

Ông có thể cho biết về COVIran Barekat?

Đây là một loại vắc-xin bất hoạt và vẫn đang trong quá trình thử nghiệm giai đoạn III, nhưng nó đã nhận được giấy phép sử dụng khẩn cấp vào tháng 6. COVIran Barekat đã được phê duyệt trên cơ sở các mức kháng thể mà nó tạo ra, gồm cả những kháng thể có thể 'vô hiệu hóa' SARS-CoV-2 hoặc ngăn chặn nó xâm nhập vào tế bào. Trong các thử nghiệm ban đầu, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng hơn 93% những người được tiêm chủng, đã tạo ra kháng thể trung hòa. Chúng tôi không biết sự bảo vệ này sẽ kéo dài bao lâu, nhưng tôi cho rằng nó sẽ tương tự như các loại vắc-xin bất hoạt khác - chẳng hạn như CoronaVac, do công ty Trung Quốc Sinovac Life Sciences sản xuất - mà mức độ kháng thể đã được chứng minh là chỉ giảm sau sáu tháng, cho thấy rằng mũi tiêm có khả năng đạt yêu cầu.

Những loại vắc-xin nào khác đang được phát triển ở Iran?

Pasteurcovac là vắc xin protein tái tổ hợp được phát triển với sự hợp tác giữa Viện vắc xin Finlay của Cuba ở Havana và Viện Pasteur Iran. Vắc xin này được biết đến với tên gọi Soberana 02 ở Cuba. Nó cũng đã nhận được sự chấp thuận sử dụng khẩn cấp ở Iran vào tháng 6, mặc dù vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm giai đoạn III. Có một số vắc xin bất hoạt khác và vắc xin protein tái tổ hợp đang được thử nghiệm lâm sàng, và có ít nhất một vắc xin mRNA, hai vắc xin vector adenovirus và một loại văc xin vector sởi (measles-vector- vaccine) trong giai đoạn phát triển trước đó. Các loại vắc xin được phát triển bên ngoài Iran hiện cũng đang trong quá trình thử nghiệm lâm sàng và đang được sản xuất trong nước.

Xin hãy cho biết về loại vắc xin ông đang phát triển?

Công ty của tôi, Humimmune Biotech, đang nghiên cứu hai ứng cử viên vắc xin. Người ta sử dụng vi rút sởi làm xương sống để giới thiệu một gen mã hóa protein đột biến SARS-CoV-2, loại vi rút này sử dụng để xâm nhập vào tế bào hoặc protein nucleocapsid mà nó cần để sao chép. Loại vắc xin đó đang được sản xuất bởi công ty BioSun Pharmed của Iran ở Tehran.

Loại vắc-xin khác, có thể hứa hẹn hơn, sử dụng xương sống của adenovirus 5 để cung cấp một phần trình tự cho protein đột biến - một xương sống tương tự như được sử dụng trong liều thứ hai của Sputnik V. Chúng tôi hy vọng sẽ bắt đầu thử nghiệm lâm sàng vào đầu năm tới. Hầu hết vắc-xin COVID-19 được sử dụng ở Iran cho đến nay đều là vắc-xin bất hoạt, điều mà tôi dự đoán là mọi người sẽ cần tiêm nhắc lại vào năm tới. Vắc xin của chúng tôi có thể được sử dụng như một chất tăng cường và phương pháp kết hợp và thậm chí có thể mang lại sự bảo vệ tốt hơn. Công nghệ này cũng có thể dễ dàng sửa đổi để chống lại các biến thể mới - chúng tôi đã bắt đầu phát triển một phiên bản đối phó biến thể Delta.

Tại sao các nhà khoa học Iran lại tạo ra nhiều vắc xin như vậy?

Chúng tôi có lịch sử sản xuất vắc xin lâu đời ở Iran. Viện Pasteur Iran được thành lập năm 1920, đã sản xuất vắc xin phòng bệnh lao và bệnh dại. Ở Iran cũng đã phát triển các loại vắc-xin chống lại bệnh sởi, quai bị và vi rút u nhú ở người.

Chúng tôi không thể dựa vào sự giúp đỡ từ cộng đồng quốc tế đối với đại dịch. Chúng tôi đang sống dưới các lệnh trừng phạt do Mỹ áp đặt; mà theo ý kiến ​​của chúng tôi, những điều này là không hợp lý. Mỹ nói rằng các lệnh trừng phạt không ảnh hưởng đến các hoạt động nhân đạo, nhưng khi khả năng chuyển tiền của bạn bị hạn chế, bạn sẽ khó mua thuốc và dược phẩm. Và khi chúng tôi có công nghệ sản xuất vắc xin, vậy tại sao lại không sử dụng nó? Để đảm bảo an toàn cho người Iran, việc phát triển nhiều loại vắc-xin khác nhau bằng cách sử dụng các chiến lược nghiên cứu và phát triển khác nhau, như Trung Quốc đã làm là rất hợp lý.

Tại sao các nhà nghiên cứu Iran lại miễn cưỡng công bố công trình ra quốc tế?

Đây có thể là một tác dụng phụ khác của các lệnh trừng phạt. Các nhà nghiên cứu ở Iran có thể không muốn thu hút quá nhiều sự chú ý vào công việc của họ đề phòng trường hợp họ đẩy mối quan hệ đối tác tiềm năng vào tình thế nguy hiểm trước khi họ đạt được thành phẩm cuối cùng, hoặc họ có nguy cơ mất quyền tiếp cận với các nguyên liệu và công nghệ mà họ cần cho vắc xin.

Các nhà nghiên cứu cũng vô cùng bận rộn, giúp đỡ trong nỗ lực chống lại đại dịch ở Iran. Họ có thể không có thời gian để công bố kết quả trên các tạp chí quốc tế. Nhưng một số đã bắt đầu chia sẻ kết quả. Vào tháng 6, các nhà nghiên cứu đang phát triển COVIran Barekat đã công bố số liệu trước các kết quả tiền lâm sàng 2 và họ sẽ chia sẻ kết quả lâm sàng rất sớm. Chúng tôi cũng có kế hoạch sớm chia sẻ kết quả về vắc xin adenovirus-vector của chúng tôi.

Những thách thức lớn nhất trong việc phát triển vắc xin COVID-19 là gì?

Các biện pháp trừng phạt đã gây ra rất nhiều khó khăn, vì chúng khiến chúng tôi khó mua vật tư và thiết bị. Ví dụ, nhựa sắc ký mà chúng ta cần để tinh chế vắc-xin hầu hết được sản xuất bởi các công ty đa quốc gia là nhà cung cấp lớn cho Mỹ. Vì vậy, họ có thể ngại bán cho chúng tôi. Phía Mỹ nói rằng chúng tôi có thể nộp đơn xin miễn trừ, nhưng theo kinh nghiệm của chúng tôi, điều đó không hiệu quả. Nhưng bằng cách nào đó, chúng tôi tìm ra cách. Chúng tôi thay đổi các phương pháp của mình, tìm các nhà cung cấp khác hoặc tìm kiếm các giải pháp tại chỗ. Chúng tôi tìm kiếm những gì tốt nhất mà chúng tôi có thể nhận được, nhưng đôi khi chất lượng và hiệu quả bị ảnh hưởng.

Ngoài ra, một trong những thách thức lớn nhất trên toàn cầu là quy mô. Trước đại dịch, Iran chủ yếu phải sản xuất vắc xin cho trẻ em, với yêu cầu sản xuất mỗi loại vắc xin khoảng ba triệu liều mỗi năm. Bây giờ chúng ta cần khoảng 170 triệu liều để tiêm chủng đầy đủ cho toàn dân.

Tương lai nào cho sự phát triển vắc xin ở Iran?

Mục tiêu ban đầu của COVIran Barekat là sản xuất tới 30 triệu liều mỗi tháng vào tháng 9, đủ để tiêm chủng cho người trưởng thành. Nhưng chưa thể đạt được ngay điều đó, vì vậy chúng tôi đã phải nhập khẩu hàng triệu liều vắc xin khác. Như nhiều người đã nói, đây sẽ không phải là đại dịch coronavirus cuối cùng mà chúng ta phải đối mặt. Tôi hy vọng năng lực sản xuất vắc-xin sẽ được tận dụng trong nhiều năm tới để phát triển vắc-xin và thuốc mới, cho cả coronavirus và các bệnh khác.

Với chính sách ngoại giao làm bạn với tất cả các nước và tích cực trong ngoại giao vắc xin, chính phủ Việt Nam đã tranh thủ được rất nhiều sự giúp đỡ của các nước trên thế giới. Nhờ vậy, Việt Nam tiếp cận với nhiều nguồn vắc xin và đạt hiệu suất tiêm chủng nhanh ở các thành phố lớn, góp phần đưa xã hội trở về trạng thái bình thường mới một cách an toàn để khôi phục kinh tế theo tinh thần “thực hiện Nghị quyết 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ”.