Báo Mỹ: Ba Lan ủ mưu thành lập liên minh với Ukraine để chống lại... phương Tây?

Vài nét về Tác giả: Jaroslaw Kuisz, tổng biên tập của Kultura Liberalna và là giảng viên cao cấp tại Khoa Luật và Hành chính của Đại học Warsaw, và Karolina Wigura, biên tập viên chính trị của Kultura Liberalna và là trợ lý giáo sư xã hội học tại Đại học Warsaw.

Một cuộc chiến tạo ra sự khác biệt. Trước khi Nga tấn công vào Ukraine vào tháng 2, Ba Lan được coi là con cừu đen của châu Âu. Chính phủ phi tự do dưới sự cầm quyền của đảng Luật pháp và Công lý đã chà đạp lên hiến pháp dân chủ của đất nước, điều khiển phương tiện truyền thông đại chúng và tấn công quyền của phụ nữ và người thiểu số. Ba Lan trở thành một quốc gia bị ruồng bỏ trong Liên minh châu Âu, tổ chức này đã khởi động các thủ tục vi phạm khác nhau chống lại chính phủ Ba Lan vì đã vi phạm các quy tắc của khối về quản trị dân chủ.

Chính phủ Warsaw có vẻ hài lòng với tình trạng này. Đối với cử tri Ba Lan, căng thẳng với Brussels có thể trở thành bằng chứng về quyền tự quyết không khoan nhượng của quốc gia. Những người theo chủ nghĩa dân túy châu Âu khác đã tìm thấy cánh cửa rộng mở ở Warsaw: Ví dụ, năm ngoái, ứng cử viên tổng thống của Pháp lúc bấy giờ là Marine Le Pen, Thủ tướng Hungary Viktor Orban và các nhà lãnh đạo cùng chí hướng khác đã tham gia cùng người đứng đầu đảng Luật pháp và Công lý Jaroslaw Kaczynski ở Warsaw để đồng thanh cáo buộc sự thâu tóm quyền lực của Brussels đã đe dọa biến EU thành một “siêu sao”.

Cuộc chiến tại Ukraine của Nga đã buộc phải suy nghĩ lại về trật tự châu Âu và Ba Lan đã nổi lên như một nhân tố quan trọng của thách thức. Ngay sau khi bắt đầu cuộc chiến, Warszawa đã tăng cường giúp đỡ Ukraine. Trước sự ngạc nhiên của nhiều người, Ba Lan đã chào đón ước tính khoảng 4 triệu người tị nạn Ukraine với vòng tay rộng mở — khoảng 10% dân số Ba Lan và số lượng người tái định cư lớn nhất cả nước kể từ năm 1945. Warsaw cũng đã viện trợ quân sự và các khoản viện trợ khác cho Kyiv, trị giá gần 2 tỷ euro (hoặc gần 2,1 tỷ USD) gồm xe tăng, pháo hiện đại, hệ thống phòng không, máy bay không người lái tấn công, hệ thống radar và các thiết bị khác. Ở góc đông nam của đất nước, Sân bay Rzeszow-Jasionka đã trở thành một trung tâm toàn cầu để vận chuyển vũ khí và các thiết bị khác đến Ukraine. Rất nhanh chóng, Ba Lan trở thành nước ủng hộ quan trọng thứ ba của Ukraine sau Mỹ và Anh. Nước này cũng đã nhận thấy sự nâng cấp lớn về sự hỗ trợ từ các thành viên NATO khác như một phần của nỗ lực nhằm đảm bảo tốt hơn cho sườn phía đông của khối. Kết quả là, sự cô lập của đất nước trước chiến tranh đã tan chảy như sáp trong ánh nắng mặt trời.

Tuy nhiên, nỗ lực của Điện Kremlin nhằm chi phối Ukraine cũng đã nhắc nhở các chính trị gia châu Âu rằng tôn trọng dân chủ không phải là điều trừu tượng đơn thuần. Khi châu Âu đoàn kết ủng hộ Ukraine, họ hy vọng rằng Ba Lan không chỉ phù hợp với phần còn lại của châu Âu về mặt chiến lược mà còn tìm đường trở lại con đường dân chủ tự do.

Thật vậy, một số tín hiệu gần đây từ Warsaw dường như đáp ứng được những kỳ vọng đó. Kể từ khi bắt đầu chiến tranh, Ba Lan dường như đã đình chỉ liên minh dân túy phi tự do với Hungary cho đến khi có thông báo mới. Kaczynski đã công khai chỉ trích những thiện cảm thân Nga của Thủ tướng Orban. Trong cuộc tranh luận về lệnh cấm vận khí đốt tự nhiên của Nga trên toàn EU, Warsaw đã đứng về phía các đối tác EU, trong khi Budapest lại đánh đu mối quan hệ giữa Nga và phương Tây. Ngay bây giờ, cũng sẽ khó hình dung Le Pen có chuyến công du Warsaw với những vị thế như trong quá khứ. Việc chính phủ chống EU có vẻ lùi bước trước những áp lực địa chính trị — hơn hết là nỗi sợ hãi của Ba Lan về chủ nghĩa đại Nga mới và ngày càng càng cần sự hỗ trợ của phương Tây.

Nhưng trong khi những dấu hiệu này có vẻ đầy hy vọng, việc Ba Lan trở lại con đường tự do không dễ dàng như vậy. Đúng vậy, các lợi ích địa chính trị của Warsaw hiện nay gần với lợi ích của Washington và Brussels hơn nhiều so với những năm gần đây. Nỗi sợ hãi về những nỗ lực của Nga nhằm gây ảnh hưởng, đã xảy ra liên tục trong ba thế kỷ qua, được chia sẻ chung bởi chính phủ và xã hội tại Đông Âu — chứ không chỉ ở Ba Lan. Ví dụ, các nước Baltic chia sẻ niềm tin với Ba Lan rằng Nga là mối đe dọa chính đối với chủ quyền và vị thế quốc gia của họ. Mối lo ngại này định hình các chính sách đối nội và đối ngoại của họ hơn nhiều so với bất kỳ chủ nghĩa dân tộc chủ nghĩa nào từ các thể chế của EU. Theo một cuộc thăm dò dư luận của Zymetria vào tháng 4, 84% người Ba Lan bày tỏ lo ngại rằng hành động quân sự có thể tràn vào lãnh thổ Ba Lan.

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu cho rằng điều này có thể tự động đưa chính phủ Ba Lan hiện tại theo đuổi nền dân chủ tự do. Đường lối chính trị trong nước của Ba Lan sẽ vẫn phức tạp, có thể so sánh với các quốc gia ở đông nam châu Âu, chẳng hạn như Serbia.

Nếu bây giờ Warsaw xác định lợi ích của mình phù hợp với lợi ích của Brussels, điều đó không giống với việc chia sẻ các giá trị của các đối tác EU. Kaczynski và các cộng sự của ông ta không có khả năng tái sinh trở thành những người theo chủ nghĩa dân chủ tự do nhưng sẽ vẫn như những gì họ thể hiện cho đến nay: những người theo chủ nghĩa chuyên quyền sử dụng quyền lực của họ để kết thúc phi tự do. Giờ đây, họ có thể đánh giá cao hơn các thể chế phương Tây như là sự đảm bảo cho chủ quyền của Ba Lan trong thời điểm nguy cấp, nhưng họ sẽ không bị thuyết phục rằng cuộc chiến hiện tại báo hiệu đã đến lúc cần thay đổi quan điểm về nhà nước pháp quyền, tôn trọng quyền của phụ nữ và dân tộc thiểu số, hoặc vai trò của truyền thông — những lĩnh vực chủ chốt thuộc nền dân chủ tự do ở Ba Lan đã bị thay đổi kể từ năm 2015. Đặc biệt, truyền thông Ba Lan bị kiểm soát từ năm 2015 và tiếp tục phát sóng nội dung chính trị ngặt nghèo mà không bị gián đoạn.

Hơn nữa, Warsaw vẫn đang cố gắng xây dựng các liên minh có chủ quyền của mình. Với việc Hungary bị mất uy tín do định hướng thân Nga suốt một thời gian và sau nỗ lực thất bại trong việc tạo ra một trục với Anh hậu Brexit, một đối tác tiềm năng hiện đang được nhìn thấy ở Kyiv. Các thành viên của chính phủ Ba Lan đã bày tỏ mong muốn xây dựng một liên minh Ba Lan-Ukraine mạnh mẽ có thể thống trị Đông Âu độc lập với EU. Hy vọng của họ là xây dựng liên minh này dựa trên tâm lý dân tộc chủ nghĩa và bài phương Tây (anti-Western sentiment), ngay cả khi Kyiv chủ yếu hướng về EU ngày nay.