Lời kêu gọi WHO loại chuyên gia Thái và những ai từng đến Vũ Hán khỏi nhóm điều tra nguồn gốc COVID-19

Do WHO công bố vào đầu tháng này, 26 chuyên gia được đề cử tham gia một cơ quan thường trực mới có tên Nhóm cố vấn khoa học về nguồn gốc của các mầm bệnh mới (SAGO), có nhiệm vụ hướng dẫn nghiên cứu về nguồn gốc COVID-19, các đợt bùng phát trong tương lai và xây dựng một khuôn khổ cho cách thực hiện các cuộc điều tra như vậy.

“Họ đã được chọn từ hơn 700 đơn đăng ký, được chọn vì kiến ​​thức chuyên môn và kinh nghiệm đẳng cấp thế giới trong nhiều lĩnh vực cũng như sự đa dạng về địa lý và giới tính của họ”, Tổng Giám đốc WHO - Tedros Adhanom Ghebreyesus cho biết vào ngày 13.10.

Gồm các chuyên gia về vi rút học, dịch tễ học, an toàn sinh học và sức khỏe động vật đến từ nhiều quốc gia (Trung Quốc, Mỹ, Ấn Độ, Kenya, Brazil), SAGO là một nỗ lực để vượt qua chính trị và tranh cãi xung quanh việc tìm kiếm nguồn gốc đại dịch COVID-19.

Ông Mike Ryan, Giám đốc điều hành Chương trình Y tế khẩn cấp của WHO, cho biết cơ quan này đang hy vọng “lùi lại một bước và tạo ra môi trường để chúng ta có thể nhìn lại các vấn đề khoa học một lần nữa”.

Thế nhưng trước khi họ bắt đầu làm việc, danh sách các chuyên gia đã phải trải qua thời gian tham vấn hai tuần, đó là tiêu chuẩn cho các nhóm tư vấn mới của WHO. Một quá trình thường thu hút ít sự quan tâm của công chúng, những người được đề cử SAGO đã trở thành tâm điểm chú ý trong bối cảnh tranh cãi nảy lửa về việc tìm kiếm nguồn gốc COVID-19 và ai là người điều khiển nó.

Sứ mệnh giai đoạn một do WHO dẫn đầu tới Trung Quốc vào đầu năm nay đã bị cản trở bởi những gì mà các nhà phê bình gọi là xung đột lợi ích hoặc thiên vị giữa các thành viên trong nhóm và sự thất bại trong việc kiểm tra lý thuyết rằng vi rút SARS-CoV-2 có thể đã thoát ra khỏi một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán, nơi COVID-19 lần đầu tiên được xác định.

Hôm 27.10, một nhóm gồm 13 thành viên, bao gồm các nhà khoa học và chuyên gia chính sách, những người đã kêu gọi điều tra lý thuyết rò rỉ vi rút SARS-CoV-2 từ phòng thí nghiệm, đã đăng một bức thư ngỏ trực tuyến bày tỏ lo ngại rằng danh sách các chuyên gia SAGO được đề xuất “thiếu sự đa dạng về kỹ năng và tính công bằng khoa học cần thiết cho sứ mệnh của nó”, đặc biệt để đánh giá lý thuyết đó.

“Có quá ít người được đề cử có kiến ​​thức về an toàn sinh học, an toàn sinh học hoặc pháp y… Sự mất cân bằng này sẽ cản trở mạnh mẽ khả năng hoàn thành nhiệm vụ của SAGO”, nhóm quốc tế viết và cũng đã kêu gọi thay thế ba ứng cử viên mà họ cho là “mâu thuẫn nghiêm trọng hoặc quá thiên vị”.

Hôm 26.10, US Right to Know, một nhóm y tế công cộng điều tra phi lợi nhuận, cũng kêu gọi loại bỏ một số chuyên gia, bao gồm tất cả những người của WHO từng tham gia cuộc điều tra nguồn gốc COVID-19 trước đó và nhà nghiên cứu Thái Lan - Supaporn Wacharapluesadee do sự hợp tác của cô với các nhà khoa học từ nhóm nghiên cứu EcoHealth Alliance có trụ sở tại Mỹ.

Chủ tịch của EcoHealth Alliance - Peter Daszak đã tham gia vào nhiệm vụ giai đoạn một và bị chỉ trích vì mối quan hệ đối tác lâu dài của mình với Viện Vi rút học Vũ Hán cũng như sự hỗ trợ trong việc điều phối lá thư bác bỏ lý thuyết rò rỉ ví rút từ phòng thí nghiệm.

WHO cho biết các nhận xét được gửi trong thời gian tham vấn cộng đồng sẽ "được xem xét cẩn thận và tạo ra thành phần không thể thiếu trong chính sách đánh giá xung đột lợi ích của WHO". Theo một thông báo công khai, mục đích là “tăng cường khả năng quản lý của WHO với các xung đột lợi ích, cũng như củng cố lòng tin và sự minh bạch của công chúng”.

Phát ngôn viên của WHO trước đó đã trả lời những lo ngại về việc thiếu chuyên môn về an toàn sinh học với SAGO, lưu ý rằng nhóm mới bao gồm hai chuyên gia về an toàn sinh học trong phòng thí nghiệm và SAGO sẽ làm việc với nhóm an toàn sinh học của WHO.

WHO đã nhiều lần cho biết lý thuyết rò rỉ vi rút khỏi phòng thí nghiệm phải được kiểm tra thêm, cùng với các giả thuyết khác liên quan đến sự xuất hiện thông qua các con đường tự nhiên, chẳng hạn như buôn bán động vật hoang dã. Nhóm mới sẽ đưa ra các đề xuất cho công việc đó và các kiến ​​thức chuyên môn bổ sung có thể cần thiết cho bất kỳ nhiệm vụ thực địa nào.

Hôm 13.10, WHO đã nêu tên 26 thành viên được đề xuất của SAGO.

Maria van Kerkhove, Trưởng nhóm kỹ thuật của WHO về COVID-19, bày tỏ hy vọng rằng sẽ có thêm các phái bộ quốc tế do WHO dẫn đầu tới Trung Quốc để nhận sự hợp tác của nước này.

Bà nói trong một cuộc họp báo rằng "hơn 30 nghiên cứu được khuyến nghị" vẫn cần được thực hiện để xác định cách thức vi rút lây nhiễm từ động vật sang người.

Maria van Kerkhove cho biết các cuộc thử nghiệm của Trung Quốc với các kháng thể có trong người dân Vũ Hán vào năm 2019 sẽ là "rất quan trọng" để hiểu được nguồn gốc vi rút SARS-CoV-2.

Mike Ryan, Giám đốc điều hành Chương trình Y tế khẩn cấp của WHO, cho biết hội đồng mới có thể là cơ hội cuối cùng để xác định nguồn gốc của SARS-CoV-2, "một loại vi rút đã khiến cả thế giới của chúng ta ngừng hoạt động".

Ông nói WHO đang tìm cách "lùi lại một bước, tạo ra môi trường để chúng ta có thể nhìn lại các vấn đề khoa học".

Hôm 14.10, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cảnh báo cái mà họ gọi là "thao túng chính trị" với cuộc thăm dò mới của WHO về nguồn gốc COVID-19, đồng thời nói rằng nước này sẽ hỗ trợ các nỗ lực của cơ quan quốc tế.

Trung Quốc bị cáo buộc giữ lại dữ liệu thô về các ca mắc COVID-19 ban đầu trong chuyến thăm của nhóm WHO vào tháng 1.2021 và từ đó đã từ chối các lời kêu gọi điều tra thêm, nói rằng Mỹ và các nước khác đang chính trị hóa vấn đề.

Triệu Lập Kiên, chuyên viên phản biện của Bộ Ngoại giao, cho biết Trung Quốc sẽ “tiếp tục hỗ trợ, tham gia vào quá trình truy tìm nguồn gốc khoa học toàn cầu và kiên quyết phản đối bất kỳ hình thức thao túng chính trị nào”.

"Chúng tôi hy vọng rằng tất cả các bên liên quan, bao gồm cả ban thư ký của WHO và nhóm cố vấn, sẽ duy trì một cách hiệu quả thái độ khoa học khách quan và có trách nhiệm", ông Triệu Lập Kiên nói với các phóng viên tại cuộc họp giao ban hàng ngày.

Các chuyên gia do WHO đề xuất bao gồm một số người trong nhóm ban đầu đã đến thành phố Vũ Hán, miền trung Trung Quốc để điều tra nguồn gốc COVID-19.

Kết quả nghiên cứu ban đầu của nhóm nghiên cứu do WHO đứng đầu là không thể kết luận. Các chuyên gia đã đưa ra một báo cáo kết luận rằng “cực kỳ khó xảy ra” khả năng vi rút SARS-CoV-2 bị rò rỉ từ một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán, khiến các nhà khoa học bên ngoài chỉ trích rằng lý thuyết này đã không được kiểm tra một cách chính xác.

Tổng giám đốc WHO - Tedros Adhanom Ghebreyesus sau đó thừa nhận là quá sớm để bác bỏ lý thuyết vi rút SARS-CoV-2 rò rỉ từ phòng thí nghiệm.