Chuyện gì xảy ra ở các nước dùng vắc xin Trung Quốc vẫn bùng dịch COVID-19 và nhiều người chết?

Điều liên kết các quốc gia này là đã tiêm chủng đầy đủ cho hơn 50% dân số của họ, phần lớn bằng vắc xin COVID-19 do Trung Quốc sản xuất. Điều đó đã đặt ra câu hỏi về hiệu quả của vắc xin này.

Nếu vắc xin Trung Quốc không hoạt động, đó là một vấn đề lớn, không chỉ từ khía cạnh sức khỏe.

Trung Quốc đã nâng cao danh tiếng của mình khi cung cấp vắc xin cho các quốc gia khác.

Khi các nước phương Tây tích trữ nguồn cung cho dân số của họ, Trung Quốc đã gửi vắc xin ra nước ngoài. Vào tháng 6.2021, Trung Quốc thông báo đã giao hơn 350 triệu liều vắc xin COVID-19 cho hơn 80 quốc gia.

Các câu hỏi về hiệu quả của vắc xin Sinopharm và Sinovac đang gây nguy hiểm cho chiến thắng quyền lực mềm của Trung Quốc, dù người phát ngôn Bộ Ngoại giao nước này– Uông Văn Bân đã gọi những lời chỉ trích đó là "bôi nhọ có động cơ chính trị".

Quyền lực mềm là một loại năng lực, có thể giúp đạt được mục đích thông qua sức hấp dẫn chứ không phải ép bức hoặc dụ dỗ. Sức hấp dẫn này đến từ quan điểm giá trị về văn hoá, chính trị và chính sách ngoại giao của một nước

Một số chuyên gia nói rằng dù vắc xin Trung Quốc có thể không hiệu quả bằng một số loại khác, nhưng chúng không phải là sự thất bại. Không có vắc xin nào bảo vệ 100% chống lại COVID-19 và có một số trường hợp nhiễm đột phá.

Theo họ, thước đo quan trọng để đo lường sự thành công là ngăn ngừa tử vong và nhập viện, chứ không phải nhắm đến con số 0 của COVID-19.

Tại sao những người được tiêm chủng lại mắc bệnh?

Trung Quốc có hai loại vắc xin được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cấp phép sử dụng khẩn cấp là Sinopharm và Sinovac. Cả hai đều sử dụng vi rút bất hoạt để tạo ra phản ứng miễn dịch ở bệnh nhân.

Ngược lại, Pfizer và Moderna sử dụng một công nghệ mới hơn là mRNA, dạy các tế bào của cơ thể cách tạo ra một đoạn protein tăng đột biến của coronavirus để kích hoạt phản ứng miễn dịch.

Đến nay, các thử nghiệm cho thấy vắc xin Sinopharm và Sinovac có hiệu quả chống lại COVID-19 thấp hơn so với loại mRNA. Trong các thử nghiệm ở Brazil, Sinovac có hiệu quả khoảng 50% với COVID-19 có triệu chứng, theo dữ liệu thử nghiệm được gửi cho WHO. Hiệu quả của vắc xin Sinopharm với cả bệnh có triệu chứng và ngăn ngừa nhập viện ước tính là 79%, theo WHO.

Cả vắc xin Pfizer - BioNTech và Moderna đều có hiệu quả hơn 90% với COVID-19 có triệu chứng. Các nghiên cứu về hiệu quả toàn cầu của Johnson & Johnson cho thấy vắc xin này có hiệu quả 66% với bệnh từ trung bình đến nặng, 85% với bệnh nặng và 100% hiệu quả trong việc ngăn ngừa tử vong. Các thử nghiệm diễn ra vào những thời điểm khác nhau và ở những nơi có các biến thể khác nhau đang được lưu hành.

Các chuyên gia nói rằng sự bùng phát ở những nơi sử dụng vắc xin Trung Quốc nói chung là phù hợp với những gì thấy từ những tỷ lệ hiệu quả này.

Jin Dong-yan, Giáo sư về virus học phân tử tại Đại học Hồng Kông, cho biết: “Nếu chúng ta muốn giảm ca bệnh nặng và số ca tử vong thì Sinopharm, Sinovac có thể giúp”.

Ben Cowling, Giáo sư dịch tễ học bệnh truyền nhiễm tại cùng trường đại học, nói vắc xin Trung Quốc dường như đang hạn chế số ca bệnh nghiêm trọng và tử vong: "Tôi nghĩ rằng vắc xin đang hoạt động hiệu quả và chắc chắn chúng đã cứu sống rất nhiều người”.

Chuyện gì đang xảy ra ở Chile, Mông Cổ và Seychelles?

Chile đang báo cáo hàng ngàn ca mắc COVID-19 mới mỗi ngày. Ở đó, 55% dân số được tiêm chủng đầy đủ, trong số đó gần 80% được tiêm vắc xin Sinovac.

Thế nhưng theo Bộ Y tế Chile, 73% trường hợp vào khoa Hồi sức tích cực từ ngày 17 đến 23.6 không được tiêm chủng đầy đủ.

Đó là một tình huống tương tự ở Seychelles, nơi các nhà chức trách cho biết hầu hết các ca nguy kịch và nghiêm trọng của COVID-19 đều ở những người chưa được tiêm chủng đầy đủ. Quốc gia này đang sử dụng vắc xin Sinopharm ở người lớn dưới 60 tuổi, trong khi những người trên 60 tuổi dùng Covishield, vắc xin AstraZeneca được sản xuất tại Ấn Độ, có hiệu quả 76% với COVID-19 có triệu chứng và 100% hiệu quả ngăn ngừa bệnh nhân COVID-19 nghiêm trọng.

Bộ Y tế Seychelles cho biết vào tháng trước rằng trong số 63 người chết vì COVID-19 ở nước này thời điểm đó, có 3 người đã được tiêm hai liều. Cả ba đều ở độ tuổi từ 51 đến 80.

Theo Enkhsaihan Lkhagvasuren, người đứng đầu Bộ Y tế về việc thực hiện chính sách y tế công cộng, Mông Cổ đã tiêm chủng đầy đủ cho 53% dân số, với 80% những người này được tiêm vắc xin Sinopharm.

Theo Enkhsaihan Lkhagvasuren, 1/5 ca mắc COVID-19 ở Mông Cổ đã được tiêm chủng đầy đủ, nhưng 96% trường hợp tử vong do COVID-19 là những người chưa được tiêm hoặc chỉ chích một liều.

Để đạt được khả năng miễn dịch cộng đồng, Enkhsaihan Lkhagvasuren cho biết hơn 80% dân số cần được tiêm chủng. Đất nước 3 triệu dân vẫn có 1,6 triệu người dễ bị tổn thương bởi COVID-19, bà nói.

"Chúng tôi không thể phân biệt giữa vắc xin COVID-19, nói cái này xấu hay cái kia tốt. Tất cả các loại vắc xin hiện có đều giảm nguy cơ mắc bệnh nặng", bà Enkhsaihan Lkhagvasuren cho hay.

Odgerel Chuluunbat, chủ doanh nghiệp được tiêm phòng đầy đủ ở thủ đô Ulaanbaatar của Mông Cổ, người đã xét nghiệm dương tính với COVID-19 hai tuần trước và hồi phục tại nhà, tin rằng tình trạng của mình có thể tồi tệ hơn nhiều nếu không có vắc xin Sinopharm.

"Tôi không hối hận khi được tiêm vắc xin. Nếu không có nó, tình hình đất nước sẽ rất tồi tệ", cô nói.

Với nguồn cung vắc xin toàn cầu đang thiếu hụt, nhiều quốc gia đang phát triển có rất ít lựa chọn khác.

Mông Cổ đã được phân bổ hơn 112.000 liều AstraZeneca và 126.000 liều Pfizer thông qua chương trình COVAX, nhưng các vấn đề sản xuất và dịch bệnh bùng phát ở Ấn Độ đã khiến việc giao hàng bị trì hoãn.

Vì sao những người đã được tiêm vắc xin lại chết?

Một số người đang tiêm vắc xin Sinovac hoặc Sinopharm vẫn chết vì COVID-19 dù những trường hợp nhiễm đột phá này có thể xảy ra với bất kỳ loại vắc xin nào.

Tại Indonesia, nơi mà Hội Chữ thập đỏ cảnh báo trong tuần này rằng đang "bên bờ vực của thảm họa", ít nhất 88 bác sĩ đã chết vì COVID-19 trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến ngày 26.6, theo Tiến sĩ Adib Khumaidi, Trưởng nhóm giảm thiểu rủi ro của Hiệp hội Y khoa Indonesia. Ít nhất 20 người đã được tiêm vắc xin Sinovac đầy đủ, 35 người khác chưa được tiêm phòng và 33 trường hợp tử vong vẫn đang được điều tra.

Ước tính có khoảng 1.600 bác sĩ ở Indonesia đã mắc COVID-19 chỉ trong tháng 5 và tháng 6 nhưng không rõ bao nhiêu trong số đó đã được tiêm vắc xin.

Tiến sĩ Adib Khumaidi nói hầu hết các nhân viên y tế chết vì ở trong hoàn cảnh độc nhất: Quá tải với bệnh nhân, nghĩa là họ phải làm việc nhiều giờ mà ít được nghỉ ngơi.

Adib Khumaidi nói: “Dựa trên dữ liệu điều tra của chúng tôi, cái chết của các nhân viên y tế không liên quan gì đến vắc xin Sinovac. Điều quan trọng nhất là tiêm vắc xin COVID-19 và mọi người nên tiếp tục tuân thủ các quy trình chăm sóc sức khỏe".

Tiến sĩ Hermawan Saputra, nhà dịch tễ học và là thành viên của Hiệp hội Chuyên gia Y tế Công cộng Indonesia, cho biết các biến chủng độc lực hơn của COVID-19 có thể làm giảm hiệu quả vắc xin.

Vấn đề người được tiêm chủng chết vì COVID-19 không chỉ có với vắc xin Trung Quốc. Một báo cáo của Public Health England (Tổ chức Y tế cộng đồng Anh) vào tháng 6.2021 cho thấy trong số 117 ca tử vong trong vòng 28 ngày sau khi mắc biến thể Delta (lần đầu xuất hiện tại Ấn Độ) ở Anh thì 50 người đã được tiêm hai liều.

Song những trường hợp tử vong như vậy rất hiếm: 117 người trong tổng cộng 92.029 ca mắc biến thể Delta, với 58% trường hợp không được tiêm chủng. Ngoài vắc xin AstraZeneca (Anh – Thụy Điển) sử dụng công nghệ vector virus, Anh đang sử dụng vắc xin mRNA của Moderna (Mỹ) và Pfizer (Mỹ) – BioNTech (Đức).

Trong một bài báo trên tờ Guardian, các nhà thống kê David Spiegelhalter và Anthony Masters cho biết một số trường hợp tử vong khi đã tiêm vắc xin "tốt nhưng không hoàn hảo".

Giáo sư về virus học phân tử Jin Dong-yan cảnh báo có thể có những vấn đề cơ bản trong những trường hợp này. Ông nói một số người được tiêm vắc xin nhập viện vì COVID-19 có thể bị suy giảm miễn dịch, đồng nghĩa là cơ thể họ không thể tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh mẽ.

Có phải vắc xin Trung Quốc đã thất bại?

Vắc xin Pfizer, Moderna có vẻ hiệu quả hơn Sinovac và Sinopharm trong việc hạn chế lây truyền, nhưng liệu hai loại vắc xin Trung Quốc được WHO phê duyệt có thất bại hay không còn phụ thuộc vào các chỉ số đo lường thành công.

Jin Dong-yan cho biết hiệu quả của vắc xin Trung Quốc có thể không đủ cao để ngăn chặn vi rút lưu hành trong cộng đồng, do đó làm mất khả năng miễn dịch cộng đồng. Điều này có nguy cơ xuất hiện các biến thể kháng vắc xin.

Jin Dong-yan nhận định: “Có thể sự kết thúc của đại dịch có thể bị trì hoãn, hoặc chúng tôi có thể phải đối phó với những căn bệnh tương tự như trong một thời gian dài hơn. Vắc xin Sinovac, Sinopharm không đủ tốt. Chúng tôi muốn vắc xin giúp chấm dứt đại dịch và nếu đúng như vậy, Pfizer và Moderna đang làm tốt hơn nhiều".

Jin Dong-yan cho biết các nhà sản xuất vắc xin Sinopharm và Sinovac có trách nhiệm cải tiến, có thể chỉ là vấn đề tăng liều hoặc thêm liều thứ ba.

Cũng có những dấu hiệu cho thấy Trung Quốc có thể không dựa hoàn toàn vào vắc xin tự sản xuất trong tương lai. Công ty Shanghai Fosun Pharmaceutical (Trung Quốc) đề cập trong một hồ sơ đăng ký trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hồng Kông rằng họ sẽ hợp tác với BioNTech (Đức) để sản xuất lên đến 1 tỉ liều vắc xin hàng năm.

Pfizer và Moderna có thể cung cấp nhiều vắc xin hơn cho các quốc gia trong năm tới sau khi tăng năng lực sản xuất, nhưng hiện tại không có đủ liều để đi vòng quanh thế giới.

Scott Rosenstein, Giám đốc chương trình y tế toàn cầu tại tổ chức Eurasia Group (Mỹ), nói: “Dù vậy, tiêm vắc xin Trung Quốc vẫn tốt hơn là không có gì. Ở những nơi mà đó là lựa chọn duy nhất, nó vẫn là quyết định tốt nhất để tiêm”.

Scott Rosenstein lo ngại rằng những lời chỉ trích về vắc xin của Trung Quốc có thể khuyến khích nhiều người chờ đợi cho đến khi vắc xin hiệu quả hơn có sẵn.

Ông nói: “Chính điều đó đã tạo ra những thách thức cho việc triển khai, nó có nghĩa là bạn tiêm chủng cho mọi người chậm hơn”.

Gắn kết vắc xin với chính phủ Trung Quốc

Khi xuất khẩu vắc xin ra khắp thế giới, Trung Quốc đã quảng bá vắc xin Sinopharm và Sinovac là "vắc xin Trung Quốc", gắn kết các sản phẩm với chính phủ Trung Quốc theo cách chưa thấy ở Mỹ hoặc Anh.

Ví dụ, sau khi WHO xác nhận Sinovac và dữ liệu hiệu quả hơn của Sinopharm được công bố vào tháng 6, hãng truyền thông nhà nước Tân Hoa xã đã đăng một bài xã luận với tiêu đề "Bằng chứng mới nhất tái khẳng định lợi ích của vắc xin Trung Quốc với thế giới".

Khi vắc xin thành công, điều đó phản ánh tốt về Đảng Cộng sản Trung Quốc, dù Sinovac là một công ty tư nhân (Sinopharm thuộc sở hữu nhà nước). Thế nhưng, khi có lo ngại về tính hiệu quả của vắc xin Trung Quốc thì điều đó không chỉ ảnh hưởng đến các công ty mà còn tổn hại cho đảng.

Cả Sinovac và Sinovac đều không công khai dữ liệu thử nghiệm rộng rãi, điều này khiến nhiều người tiếp tục đặt dấu hỏi về hiệu quả vắc xin.

Việc thiếu dữ liệu đã làm dấy lên sự hoài nghi. Hiện các báo cáo về các ca mắc COVID-19 ngay cả trong số những người được tiêm chủng đang gây ra phản ứng dữ dội. Tại Mông Cổ, nơi vốn đã có tâm lý chống Trung Quốc từ lâu, một phần do niềm tin rằng nước láng giềng muốn phá hoại chủ quyền của mình, nhiều người thất vọng vì tỷ lệ lây nhiễm COVID-19.

Gandi Boldbaatar, sinh viên 22 tuổi, cho biết cô đã được tiêm vắc xin Sinopharm đầy đủ cách đây 1 tháng nhưng xét nghiệm dương tính với COVID-19 vào tuần trước và đang được chăm sóc đặc biệt tại bệnh viện chính phủ. Gandi Boldbaatar nói rằng cô không nghĩ rằng chiến dịch tiêm chủng của Mông Cổ hiệu quả.

"Tôi vẫn còn bệnh rất nặng. Nếu được lựa chọn tiêm lại Sinopharm hoặc bất kỳ loại vắc xin nào khác, tôi sẽ từ chối", cô nói.

Trung Quốc kêu gọi các quốc gia xây dựng 'Vạn lý trường thành miễn dịch' để chống lại COVID-19

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc - Vương Nghị hôm 3.7 kêu gọi cộng đồng quốc tế xây dựng "Vạn lý trường thành" để chống lại đại dịch COVID-19.

"Chúng ta nên cùng nhau đối mặt với những thách thức sắp xảy ra. Ưu tiên cấp bách nhất là xúc tiến việc xây dựng 'Vạn Lý Trường Thành' để chống lại virus, vượt qua sự phân biệt đối xử chính trị và thực hiện hợp tác quốc tế chống đại dịch", ông Vương Nghị nói tại Diễn đàn Hòa bình Thế giới lần thứ 9 được tổ chức tại Đại học Thanh Hoa ở thủ đô Bắc Kinh, Trung Quốc.

Trung Quốc, nơi COVID-19 xuất hiện lần đầu tiên ở thành phố Vũ Hán vào cuối năm 2019, đã cung cấp hơn 480 triệu liều vắc xin cho các quốc gia khác.

Ông Vương Nghị cho biết họ sẽ tiếp tục làm việc để cải thiện khả năng tiếp cận và khả năng chi trả của vắc xin ở các nước đang phát triển.

Đến 2.7, Trung Quốc đã dùng tổng cộng 1,28 tỉ liều vắc xin trong nước.