Báo động nhà máy điện hạt nhân ở Ukraine 'nằm ngoài tầm kiểm soát'

Nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu này nằm ở thành phố Enerhodar, phía tây nam Ukraine. Tình hình tại nhà máy Zaporizhzhia đang ngày càng trở nên nguy hiểm hơn sau khi lực lượng Nga kiểm soát khu vực này từ đầu tháng 3.

Hãng tin AP ngày 3.8 dẫn lời Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng hạt nhân quốc tế (IAEA) Rafael Grossi nói tình hình ở nhà máy ngày càng trở nên nghiêm trọng vì “từng quy định an toàn hạt nhân đều bị vi phạm”.

Vị giám đốc IAEA nêu sự toàn vẹn vật lý của nhà máy không được tôn trọng, dẫn chứng nhà máy đã bị pháo kích nặng nề kể từ đầu cuộc chiến tranh ở Ukraine, cùng các thông tin từ Ukraine và Nga cáo buộc lẫn nhau mở các đợt tấn công ở Zaporizhzhya.

Ông Grossi nói tình hình ở nhà máy “phức tạp” vì Nga kiểm soát nhưng nhân viên Ukraine tiếp tục điều hành các hoạt động hạt nhân của nhà máy, điều này dẫn đến những xích mích và có thể đã xảy ra bạo lực.

Hoạt động cung ứng thiết bị và phụ tùng bị gián đoạn nên IAEA không thể bảo đảm nhà máy nhận được tất cả những phương tiện cần thiết. IAEA cũng cần được thực hiện các cuộc kiểm tra quan trọng để bảo đảm các vật liệu hạt nhân được bảo vệ an toàn và “có nhiều vật liệu hạt nhân ở nhà máy cần được kiểm tra”.

Ông Grossi nói: “Có cả một danh mục những điều mà lẽ ra không bao giờ được xảy ra ở bất kỳ cơ sở hạt nhân nào. Và đó là lý do tại sao tôi nhấn mạnh ngay từ ngày đầu rằng chúng tôi phải được đến nhà máy để giá an ninh - an toàn, thực hiện các sửa chữa và hỗ trợ như chúng tôi đã làm ở Chernobyl”.

Việc Nga kiểm soát nhà máy Zaporizhzhya làm dấy lên lo ngại rằng lò phản ứng hạt nhân lớn nhất (trong 15 lò phản ứng của Ukraine) có thể bị hư hại và gây ra một tình trạng khẩn cấp khác, giống như vụ tai nạn ở nhà máy điện hạt nhân Chernobyl hồi năm 1986. Vụ thảm họa hạt nhân nghiêm trọng nhất thế giới đó xảy ra chỉ cách thủ đô Kyiv của Urkaine 110km về phía bắc.

Ông nói IAEA cần được đến nhà máy Zaporizhzhya như đã đến Chernobyl, để xác minh thực tế về những gì thật sự xảy ra ở đó, thực hiện các sửa chữa và thanh tra “nhằm phòng tránh một tai nạn hạt nhân có thể xảy ra”. Vị lãnh đạo IAEA khẳng định ông và đội ngũ của mình cần được bảo vệ khi đến nhà máy, và cần có sự hợp tác khẩn cấp từ Nga và Ukraine.

Ông Grossi nói mỗi bên muốn đoàn kiểm tra quốc tế đến từ nhiều nước khác nhau vốn là điều dễ hiểu vì những vấn đề toàn vẹn lãnh thổ và quan điểm chính trị, nhưng có những việc còn khẩn cấp hơn và cần đưa đoàn thanh tra IAEA đến Zaporizhzhya.

“Sự hiện diện của IAEA sẽ giúp ngăn chặn bất kỳ hành vi bạo lực nào đối với nhà máy điện hạt nhân này. Vì thế, tôi lấy tư cách một công chức quốc tế, đứng đầu một tổ chức quốc tế, kêu gọi hai bên cho phép thực hiện nhiệm vụ thanh tra”, ông Grossi nói.

Tổng giám đốc IAEA đang dự Hội nghị đánh giá Hiệp định không phổ biến hạt nhân (NPT) ở New York. NPT nhằm phòng chống sự phổ biến vũ khí hạt nhân và để đạt tới một thế giới phi hạt nhân.

Trong cuộc trả lời phỏng vấn của AP, ông Grossi nói thỏa thuận liên minh quân sự AUKUS (qua đó Anh, Mỹ cung cấp lò phản ứng hạt nhân làm động cơ cho đội tàu ngầm của Úc) cần có một thỏa thuận với IAEA để bảo đảm khối lượng vật liệu hạt nhân trên tàu ngầm khi trở về căn cứ vẫn nguyên vẹn như lúc rời khỏi căn cứ.

Ông Grossi cũng đề cập các nỗ lực phục hồi Thỏa thuận hạt nhân 2015 (JCPOA) mà Iran đã ký với các cường quốc, nhưng chính phủ Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận này năm 2018, nay chính phủ Tổng thống Joe Biden muốn phục hồi.