Phản ứng của Nga, Ukraine về lệnh ngừng bắn trên Biển Đen và các cơ sở năng lượng

Đây là lần đầu tiên kể từ khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức, hai bên tham chiến chính thức cam kết các bước đi cụ thể nhằm giảm căng thẳng, cho thấy nỗ lực của Washington trong việc thúc đẩy đối thoại và hạn chế leo thang xung đột.

Cam kết ngừng bắn và giới hạn tấn công

Theo Nhà Trắng, các thỏa thuận được hình thành thông qua các cuộc đàm phán gián tiếp do Mỹ làm trung gian tại Riyadh, Ả Rập Saudi. Nội dung chính bao gồm việc Nga và Ukraine đồng ý không tấn công các cơ sở năng lượng trong vòng 30 ngày, đảm bảo an toàn hàng hải trên Biển Đen, trong đó cấm sử dụng tàu thương mại cho mục đích quân sự, và tránh nhắm vào cơ sở hạ tầng dân sự liên quan đến năng lượng.

Dù không có văn bản chung giữa Kyiv và Moscow, sự đồng thuận gián tiếp thông qua Mỹ được xem là một tín hiệu tích cực sau hơn hai năm chiến sự ác liệt. Chính quyền Tổng thống Trump đóng vai trò trung tâm trong các cuộc đàm phán, trong đó nội dung trao đổi với Nga bao gồm cả việc xem xét hỗ trợ khôi phục quyền tiếp cận thị trường quốc tế đối với xuất khẩu nông sản và phân bón - những lĩnh vực đang chịu trừng phạt từ phương Tây.

Giới phân tích nhận định Washington đang tìm kiếm hướng tiếp cận ngoại giao linh hoạt hơn, nhằm vừa thúc đẩy hòa bình, vừa bảo vệ lợi ích chiến lược trong khu vực.

Phản ứng trái chiều giữa Kyiv và Moscow

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy xác nhận các thỏa thuận đã có hiệu lực, nhưng đồng thời bày tỏ lo ngại về việc Nga có thể diễn giải sai. Ông tuyên bố nếu Moscow vi phạm cam kết, Ukraine sẽ đề nghị Mỹ tái áp đặt trừng phạt và tăng cường hỗ trợ quốc phòng.

Ngược lại, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho rằng các thỏa thuận chỉ có ý nghĩa khi nhận được chỉ thị rõ ràng từ Washington đối với Ukraine. Ông khẳng định Moscow muốn khôi phục liên kết ngân hàng xuất khẩu với hệ thống SWIFT và đòi hỏi sự ổn định trên thị trường ngũ cốc và phân bón.

“Chúng tôi cần những đảm bảo và cơ chế rõ ràng nhất, cụ thể nhất, có thể xác minh được và đang hoạt động. Những đảm bảo như vậy “chỉ có thể xuất phát từ một lệnh trực tiếp do Washington đề xuất cho ông Zelensky và nhóm của ông ấy”, hãng tin RT dẫn lời ông Lavrov hôm 25.3.

Nhà ngoại giao Nga cũng nhắc lại những lần đổ vỡ ngoại giao trong quá khứ với Kyiv và cho biết lập trường của Nga “rất đơn giản: chúng tôi không thể tin vào lời nói của bất kỳ ai”.

“Chúng tôi muốn thị trường ngũ cốc và phân bón có thể dự đoán được, để không ai cố gắng đẩy chúng tôi ra khỏi thị trường này”, ông Lavrov nhấn mạnh.

Trong khi đó, Kyiv bác bỏ thông tin cho rằng thỏa thuận có liên quan đến việc nới lỏng các biện pháp trừng phạt. Tổng thống Zelensky khẳng định không có điều khoản nào làm giảm áp lực lên Nga, đồng thời nhấn mạnh Ukraine sẽ phản ứng nếu các điều khoản bị vi phạm.

Thỏa thuận Biển Đen: Giao điểm lợi ích

Đàm phán tại Riyadh được đánh giá là một nỗ lực tạo đột phá ngoại giao trong bối cảnh cả hai bên đều cần thời gian điều chỉnh chiến lược. Việc Mỹ lựa chọn tiếp cận song phương thay vì thông qua các tổ chức quốc tế truyền thống phản ánh sự thay đổi trong cách tiếp cận của Washington.

Thỏa thuận về Biển Đen mang ý nghĩa quan trọng khi đề cập đến việc ngừng sử dụng tàu thương mại cho mục đích quân sự. Điều này có thể góp phần bình ổn hoạt động xuất khẩu nông sản từ Ukraine - quốc gia từng bị Nga áp đặt phong tỏa biển, ảnh hưởng nặng nề đến chuỗi cung ứng lương thực toàn cầu.

Hiện Ukraine đã khôi phục phần lớn hoạt động xuất khẩu qua đường biển, nhưng vẫn đối mặt với nguy cơ bị không kích. Kyiv kỳ vọng thỏa thuận mới sẽ giúp hạn chế các cuộc tấn công và tạo điều kiện ổn định cho kinh tế trong nước.

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều điểm chưa rõ ràng. Ukraine đã đề xuất danh sách các cơ sở cần được bảo vệ, trong khi phía Nga cũng đưa ra danh sách riêng gồm các nhà máy lọc dầu, đường ống và nhà máy điện hạt nhân. Chưa có thông tin về sự thống nhất giữa hai bên.

Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine, ông Rustem Umerov, cảnh báo rằng bất kỳ hành động di chuyển bất thường nào của tàu chiến Nga vượt khỏi khu vực quy định ở phía đông Biển Đen sẽ bị xem là hành vi vi phạm, và Kyiv có quyền tự vệ.

Triển vọng giám sát và vai trò bên thứ ba

Khả năng triển khai cơ chế giám sát quốc tế đang được cân nhắc. Thổ Nhĩ Kỳ được xem là ứng viên tiềm năng để giám sát khu vực biển, trong khi một số quốc gia Trung Đông có thể theo dõi việc thực thi thỏa thuận về năng lượng. Tuy nhiên, các kế hoạch cụ thể vẫn chưa được thống nhất.

Tổng thống Zelenskiy cho biết thêm rằng phía Mỹ nhận định các cơ sở hạ tầng dân sự mặc nhiên thuộc phạm vi bảo vệ của thỏa thuận năng lượng, dù điều này không được nêu rõ trong văn bản. Kyiv cho rằng cần làm rõ mọi chi tiết kỹ thuật, đồng thời hoan nghênh sự tham gia của các bên trung gian nhằm tăng tính minh bạch.

Dù giao tranh vẫn diễn ra trên nhiều đoạn chiến tuyến dài khoảng 1.000km, việc thiết lập các thỏa thuận giới hạn tấn công được coi là bước đi thực tế để giảm thiểu rủi ro leo thang. Trong bối cảnh chiến sự dai dẳng, mọi nỗ lực nhằm bảo vệ cơ sở hạ tầng dân sự và bảo đảm an toàn hàng hải đều có ý nghĩa thiết thực về nhân đạo và chiến lược.

Một cuộc khảo sát của Viện xã hội học quốc tế Kyiv cho thấy 85% người dân Ukraine ủng hộ một phần lệnh ngừng bắn, phản ánh kỳ vọng ngày càng lớn vào một giải pháp hòa bình. Dù còn tồn tại nghi ngờ và bất đồng, các thỏa thuận mới được xem là bước đi đầu tiên để mở ra không gian đối thoại thực chất hơn.

Trong khi chưa giải quyết được các vấn đề dài hạn như tư cách thành viên NATO của Ukraine hay tương lai các vùng lãnh thổ tranh chấp, việc hai bên chấp nhận giới hạn tấn công dưới sự bảo trợ của một bên trung gian lớn như Mỹ cho thấy vai trò quan trọng của ngoại giao trong việc tháo gỡ bế tắc.